چکیده:
لقب سازی برای نخبگان حاکم یکی از جلوه های منازعۀ سیاسی بین فرودستان و ارباب قدرت در عصر پیشامشروطه به شمار می رود. توده ها که تلاش می کردند روایت رسمی حکومت را درباره وضعیت کشور،در حوزه های مختلف نفی کرده یا زیر سوال ببرند در واکنش به القاب اغراق آمیزی که حکومت قاجاریه برای اجزا و عناصر خود در نظر می گرفت، لقب های تحقیرآمیزی را منتشر می کردند که ظرافت، طنزآمیزی و بداعتشان مخاطب را به انتقال سریع آن به دیگران تشویق می کرد. این القاب، بخشی از روایت فرودستان از وضعیت کشور و زمامداران بود که در واکنش به روایت رسمی حکومت شکل می گرفت. عامه با ساختن این القاب، ادعای آبادانی کشور و اقتدار حکومت را نفی می کردند؛ اما تاکید بیشتری بر رد برتری ذاتی و سیادت نخبگان حاکم بر فرودستان داشتند و با ساختن القاب سیادت ستیز، سلطۀ منزلتی فرادستان را به چالش می کشیدند. چهارچوب مفهومی پژوهش، نظریۀ روایت های نهانی جیمز سی. اسکات است که در نظریه خود به صورت بندی کنش سیاسی توده ها در دوره هایی که به دور از شورش و اعتراض خشونت بار ، قدرت را به صورتی تلویحی نفد می کنند، پرداخته است. پیش از این پژوهشی تحلیلی در این ارتباط انجام نشده است.
In Qajar age , in political conflict between people and the governors, the masses were making humilating nicknames for the governors. These nicknames published against high-flown titles that governors were making for themselves. Nicknames that were publishing by the people were very humorous and innovative. These properties published them very fast in the country. These nicknames were a seat of the transcript of the masses about situation of the country against the government transcript. In these nicknames , the masses rejected the claims of the governors about their authority and development of the country, but they emphasized to reject inherent superiority of the governors. The theorical framework of of this reaserch is “ The Hidden Transcripts” of James C. Scott. In Qajar age , in political conflict between people and the governors, the masses were making humilating nicknames for the governors. These nicknames published against high-flown titles that governors were making for themselves. Nicknames that were publishing by the people were very humorous and innovative. These properties published them very fast in the country. These nicknames were a seat of the transcript of the masses about situation of the country against the government transcript. In these nicknames , the masses rejected the claims of the governors about their authority and development of the country, but they emphasized to reject inherent superiority of the governors. The theorical framework of of this reaserch is “ The Hidden Transcripts” of James C. Scott.
خلاصه ماشینی:
لقبسازیهای مضحک و تحقیرآمیز برای نخبگان حاکم و اجزای مختلف حکومت، بخش مهمی از فرهنگ عامیانه در آن دوره به شمار میرود؛ به گونهای که در همان دوران، برخی از صاحبان قلم را به گردآوری این لقبها وا داشت (نک: حکیم خراسانی، 1384).
این پژوهش در پی یافتن پاسخ این پرسشهاست: در دورۀ قاجاریه، عصر پیشامشروطه، لقبسازیهای سیاسی فرودستان بر نفی و خنثیسازی کدام بخشهای روایت رسمی حکومت قاجاریه متمرکز بود؟ لقبسازیهای سیاسی کدامیک از ساحتهای سلطه را به چالش میکشید؟ فرض پژوهش این است که تودههای مردم با ساختن لقبهای سیاسی، روایت حکومت را دربارۀ نظم امور دولت و آبادانی کشور، صلابت و اقتدار قوای نظامی و نیز برتری ذاتی نخبگان حاکم بر فرودستان نفی میکردند؛ اما بر ستیز با ادعای سیادت ذاتی نخبگان حاکم ﺗﺄکید بیشتری داشتند و از همین رهگذر سلطۀ منزلتی ارباب قدرت را به چالش میکشیدند.
این بخش از روایت رسمی برای پیشبرد دومین ساحت سلطه یا ﺳﻠﻄﮥ منزلتی طراحی شده است که از سویی بر اسناد چنین ویژگیهایی به فرادستان اصرار میکند و از سوی دیگر، فرودستان را دائم تحقیر میکند تا برتری ذاتی ارباب قدرت را اثبات کرده باشد.
اما ویژگی انعکاسی روایت نهانیِ تودهها اقتضا میکند فرودستان نیز با ساختن لقبهایی، این نمایندگان اقتدار و قدرت و صلابت حکومت را تحقیر کنند و توانایی آنها را زیر ﺳﺆال ببرند.
تعلق خاطر نخبگان حاکم به شریعت، یکی از محورهای اصلی روایت رسمی حکومت در دورۀ قاجاریه بود که در دارالخلافهنامیدن تهران بهخوبی نمودار شده است؛ به این ترتیب، حکام قاجاریه خود را خلیفه و جانشین پیامبر اسلام(ص) میدانستند و در برخی سیاستنامهها که با حمایت دربار ﺗﺄلیف میشدند «ایمان، دینداری و اعتقاد حضرت ظلالله در نهایت کمال» توصیف میشد (زرگرینژاد، 1387: 2/300).