چکیده:
امروزه بحران های زیست محیطی به طرز نگران کننده ای زندگی انسان را تهدید کرده است؛ تا حدی که حیات انسان و سایر موجودات کره خاکی را به مخاطره انداخته است. نگاهی گذرا به وضعیت محیط زیست در دهه های اخیر نشان می دهد فعالیت ها و رفتارهای انسانی، موثرترین و مهم ترین علل تغییرات زیست محیطی است. در این بین موثرترین گام برای حفظ محیط زیست، ارزیابی رفتار و عملکرد مردم در رسیدن به اصول اولیه زندگی پایدار است. هدف پژوهش حاضر، ارزیابی سنجش رفتارهای زیست محیطی عشایر پیش و پس از ایجاد طرح مدیریت مشارکتی جنگل و مرتع (جایکا) در بخش بازفت استان چهارمحال و بختیاری است. این پژوهش از نوع کاربردی و از حیث روش شناسی، توصیفی- تحلیلی برمبنای شیوه پیمایش است. برای گردآوری اطلاعات لازم از بررسی های کتابخانه ای و مطالعات میدانی استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش دو گروه عشایر و مدیران محلی (دهیار و شورای اسلامی) ساکن در پنج روستای مطالعه شده است؛ شامل تبرک سفلی، گزستان، مازه رشته، دورک سفلی و طارم که طرح جایکا در آنها اجرا شده است. نمونه آماری براساس جمعیت خانوار عشایری ساکن در این ۵ روستا و با استفاده از فرمول کوکران تعداد ۲۱۰ خانوار انتخاب شد. پرسش نامه را نیز آنها تکمیل کردند و از گروه مسئولان تعداد ۱۵ نفر به صورت تمام شماری انتخاب شدند. برای تجزیه و تحلیل داده ها آزمون های آماری توصیفی و آزمون هایی همچون یومن-ویتنی، کروسکال- والیس و ویلکاکسون به کار رفت. یافته ها نشان داد رفتار زیست محیطی عشایر پس از اجرای طرح جایکا نسبت به قبل به طور مشخصی بهبود یافته است؛ به طوری که میانگین رفتارهای زیست محیطی عشایر در پیش از اجرای طرح جایکا، ۹/۱ و در پس از اجرای آن، ۴۶/۳ به دست آمد. همچنین نتایج نشان داد تفاوت معناداری در رفتارهای اجتماعی و فرهنگی زیست محیطی عشایر روستاهای مطالعه شده پیش و پس از اجرای طرح جایکا وجود دارد. در مقاله حاضر برای نخستین بار رفتارهای زیست محیطی عشایر پیش و پس از اجرای طرح جایکا (که برای نخستین بار در کشور اجرا شده) سنجیده و ارزیابی شده است.
Issue: Today, environmental crises have threatened the lives of humankind in a worrying way, in so far as it threatens the lives of humans and other organisms on the planet. A quick look at the environmental situation in recent decades suggests that human activities and behaviors have been the most effective and important causes of environmental changes. Meanwhile, the most effective way to protect the environment is to evaluate people's behavior and performance, in reaching the foundations of sustainable life. Purpose: The purpose of this study was to analyze the assessment of nomads’ environmental behaviors before and after the implentation of the JICA project in the Bazoft sector. Methodology: This is an applied research, with a descriptive-analytical method. Library information and field studies have been used to collect information. The statistical population of this research consisted nomad groups; also local administrators (of village managers, and Islamic Council members), residing in the five villages studied: Tabarok-e-Sofla, Gaazestan, Maazereshteh, Dorak-e-Sofla, and Tarom; where the JICA project was implemented. Based on the population of the nomadic households residented in these five villages, 210 households were selected and completed the questionnaire; while, a sample of 15 officials was selected in total. To analyze the data, Descriptive statistical tests, also tests such as U-man-Whitney, Kruskal-Wallis test, and Wilcoxon test were used. Results: results showed that the environmental behavior of nomads, had improved (3.46) significantly after the implementation of the JICA plan, compared with the average of the nomadic environmental behaviors before the implementation of the JICA scheme (1.9). Results also showed that there was a significant difference in the social and cultural environmental-behaviors of the nomads of the villages, before and after the implementation of the JICA scheme. Innovation: In the present article, nomads’ environmental behaviors, before and after the implementation of the JICA Plan, has been evaluated and evaluated for the first in the country.
خلاصه ماشینی:
مطالعات طرح جایکا نشان می دهد اگرچه پتانسیل زیاد در منطقـۀ بازفـت و بسـیاری از زیرسـاخت هـای دولتـی گسترش کار را برای کشاورزان به وجود آورده ، ولـی هنـوز بهبـود چشـمگیری در شـیوة زنـدگی سـکنه و شـرایط جنگل ها و مراتع رخ نداده و در این طرح برخلاف بهبود نسبی وضـعیت عشـایر بخـش بازفـت در برخـورداری از خدمات ، بسیاری از انتظارات منطقی سکنه برآورده نشده است (همان : ٩)؛ ولی در عین حال اقدامات و برنامـه هـای اجراشده تا حدود زیادی باعث تغییر نگرش و دانش زیست محیطی عشایر و پیرو آن تغییر رفتار محیط گرایانۀ عشایر منطقه شده است ؛ بنابراین با عنایت بـه اینکـه بررسـی وضـعیت گذشـته و حـال رفتـار عشـایر و تجزیـه و تحلیـل پتانسیل های زیست محیطی ، اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی مردم محلی در چشم انداز آینده بسیار مفید اسـت ، از ایـن رو پژوهش حاضر با هدف سنجش رفتارهای زیست محیطی عشایر پیش و پـس از اجـرای طـرح جایکـا در بخـش بازفت تلاش دارد ضمن پاسخگویی به پرسش های کلیدی زیر، تأثیرات طرح جایکا را بر رفتارهـای زیسـت محیطـی عشایر منطقه بررسی کند.