چکیده:
حسادت یکی از مهمترین ناهنجاریهای اخلاقی است که موجب اختلال در کارکرد عادی فرد در زندگی میشود و سلامت جسمی و روانی وی را به خطر میاندازد. بررسی عوامل حسد در پیشگیری و درمان آن نقش بسزایی دارد. عوامل حسد ممکن است درونی یا بیرونی باشند. هدف از تحقیق پیش رو ریشهیابی درونی حسد با توجه به آیات و روایات است. روش تحقیق توصیفی ـ تحلیلی میباشد که به شیوه کتابخانهای با استفاده از منابع دینی، تقریر علمی و تبیین روانشناختی ای از آموزههای دینی و اخلاقی صورت گرفته است. براساس بررسیهای صورت گرفته، عوامل درونی حسد در سه عامل شناختی، عاطفی و زیستی دستهبندی شدهاند. در این راستا دلبستگی به دنیا و احساس حقارت از عوامل اصلی حسادت بهشمار آمدهاند و در زمینه پیشگیری و درمان دارای نقش تعیینکنندهای شناخته شدهاند.
خلاصه ماشینی:
(راغب اصفهاني، 1416، واژه حسد) در اصطلاح برخي علماي اخلاق «حالتي است نفساني که صاحب آن آرزو کند سلب کمال و نعمت متوهمي را از غير، چه آن نعمت را خود دارا باشد يا نه و چه بخواهد به خودش برسد يا نه» (موسوي خميني، 1372: 105) به تعبير ديگر: «هر که از ديدن يا شنيدن نعمتي مانند مال و فرزند يا فضيلت و کمالي مانند علم، شجاعت و سخاوت که ديگري دارا شده، ناخشنود و خشمگين شود و نتواند اين نعمت و فضيلت را در او ببيند و گرفته شدن آن را از او بخواهد يا گرفته شدن از او و رسيدن به خودش را آرزومند باشد، اين حالت دروني حسادت است» (دستغيب، 1351: 531) و در اصطلاح روانشناسان «واکنشي هيجاني است که از حدود دو سالگي آغاز ميشود و با رشد کودک، ممکن است تا بزرگسالي ادامه يابد و بر طبق الگوهاي مختلف فرهنگي، به صورتهاي متفاوتي جلوهگر شود.
2. احساس محروميت اگر فردي احساس نمايد از برخي امکانات مادي، رواني و يا معنوي که به نحوي نيازهاي وي را برطرف ميسازند، منع شده است، احساس محروميت ميکند (سروش، 1385: 80) چنين فردي، در صورتي که بين محروميت خود و بهرهمندي ديگري، نوعي رابطه علي برقرار کند، زمينه را براي بروز و رشد حسادت در خويشتن ايجاد کرده است.
به نظر ميرسد احساس حقارت يا خودکمبيني، يکي از مهمترين عوامل و ريشههاي حسادت در انسان است (پهلوان، 1383: 21؛ سروش، 1385: 96) همچنانکه امام خميني نيز به آن اشاره کردهاند: «براي حسد، اسباب بسياري است که عمده آن به رؤيت ذُل نفس برميگردد، يعني وقتي غير را کامل ديد، در او يک حالت ذُل و انکساري رخ دهد که اگر عوامل خارجيه و مصلحات نفسانيه نباشد، حسد توليد کند.