چکیده:
زیارتگاه ائمه بقیع7 که قبور مطهر چهار تن از امامان معصوم شیعه (شامل امام حسن مجتبی، امام زین‌العابدین، امام محمد باقر و امام جعفر صادق:) را در بر دارد، از مهم‌ترین مقاصد زیارتی عموم مسلمانان در مدینه منوّره به شمار می‌آید. تا کمتر از یکصد سال پیش، روی این قبور ساختمان و گنبد بزرگی وجود داشته که از بناهای معماری شاخص در مدینه بوده است. در این نوشتار، با استناد به منابع تاریخی و جغرافیایی اصیل و دست اول، تاریخچه اجمالی گنبد ائمه بقیع:، شامل تعیین زمان ساخت و تحولات و بازسازی‌های آن در دوره‌های بعدی، بررسی شده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد قبور ائمه بقیع: تا قرن پنجم هجری فاقد ساختمان بوده و نخستین گنبد روی این قبور، در اواخر این قرن، به دستور مجدالملک براوستانی قمی (د 492ق) ساخته شده است. مهم‌ترین تحولات معماری این بنا در دوره‌های بعدی نیز تخریب اول و دوم آن به دست وهابی‌ها و بازسازی آن در دوره عثمانی پس از تخریب اول بوده است.
The shrine of the Imams (AS) buried in the Baqi Cemetery, which includes the holy graves of the four infallible Shiite Imams (including Imam Hassan Mujtaba, Imam Zayn al-Abedin, Imam Muhammad Baqir, and Imam Ja'far Sadiq (AS)), is one of the most important pilgrimage destinations for Muslims in Medina. Until less than a hundred years ago, there was a large building and a dome on these tombs which was among the most prominent architectural structures in Medina. Based on original and first-hand historical and geographical references, a brief history of the dome of the graves of the Imams buried in the Baqi Cemetery, including the determination of the date of the construction and its developments and reconstructions in later periods, is provided in this article. The results of this research indicate that the tombs of the Imams buried in Baqi did not have a building until the 5th century AH and the first dome on these tombs was built at the end of this century by the order of Majd al-Mulk Baravestani Qomi (d. 492 AH). The most important architectural developments of this building in the following periods were its first and second destruction by the Wahhabis and its reconstruction in the Ottoman period after the first destruction.
خلاصه ماشینی:
ابن مازه بخاری (د 566ق) نیز که در سفر حج خود در سال 548قمری مدینه منوره را زیارت کرده، در توصیف قبرستان بقیع، به وجود قبور چهار امام: و عباس عموی پیامبرپیامبرصلی‌الله‌‌علیه‌وآله در یک گنبد اشاره کرده است (ابن مازه بخاری، 1392، ص207).
گزارش نخست از عبدالجلیل قزوینی رازی (زنده در 560ق) ـ از اعلام شیعه امامیه در سده ششم هجری ـ است که دو جا در کتاب خود بعض مثالب النواصب فی نقض بعض فضائح الروافض (مشهور به کتاب «نقض»)، به ساخت گنبد عباس و چهار امام: در بقیع به دستور مجدالملک براوستانی اشاره کرده است (قزوینی رازی، 1391، صص91 و236).
گزارش دوم از ابن اثیر جزری (د 630ق) است که بنا بر این گزارش، «مجدالملک بلاسانی» [کذا] معماری از اهل قم را برای ساخت گنبد روی قبر حسن بن علی7 و عباس به مدینه فرستاد.
سمهودی با استناد به وجود صندوقچه‌ای چوبی روی قبر عباس در زمان خود، که تاریخ آن سال 519قمری بوده، ساخت گنبد را پیش از این تاریخ دانسته است.
نتیجه‌گیری شواهد تاریخی و توصیف‌های مورخان کهن از بقیع نشان می‌دهد که در چند سده نخست هجری، بنایی روی قبور مطهر ائمه بقیع: وجود نداشته است و ظاهراً نخستین ساختمان روی این قبور، گنبدی است که در اواخر قرن پنجم هجری و ترجیحاً در حدود سال 490قمری، به دستور مجدالملک براوستانی قمی، وزیر برکیارق سلجوقی، و به دست معماری از اهل قم که مجدالملک وی را مأمور ساخت این گنبد کرده بود، ساخته شده است.
(
, 
, 
)
