چکیده:
با افزایش جمعیت و گسترش شهرنشینی انسانها بهتدریج از طبیعت دور شدهاند. تراکم بیشازحد جمعیت، دخالت در محیط طبیعی و ایجاد محیطهای انسانساخت، نیازهای محیطزیستی، جسمی و روحی انسان را بیشتر بروز داده است. از طرف دیگر تمرکز بیشازحد فعالیتهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در شهرهای بزرگ باعث هجوم جمعیت به شهرها شده و به دنبال آن نیاز به فضاهای تنفسی شهری را هرچه بیشتر ملموس ساخته است. شهر اردبیل نیز طی دهههای اخیر رشد فزاینده فیزیکی را در اثر هجوم بیسابقه مهاجرین روستا-شهری تجربه کرده است. ازاینرو در این پژوهش، با استفاده از توانمندیهای سیستم اطلاعات جغرافیایی و مدلهای تصمیمگیری چند معیاره (MCDM) به بررسی وضع موجود تخصیص پارک و فضای سبز در شهر اردبیل مبادرت شده است. روش پژوهش با توجه به هدف، کاربردی و ازلحاظ ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی است. معیارهای موردبررسی در 9 مؤلفه جهت چیدمان مکانی فضای پارکهای شهری– منطقهای گروهبندیشده است. برای وزندهی معیارهای مورد استفاده از تکنیکهای CRITIC و مقایسه زوجی و نیز برای اولویتبندی تناسب اراضی بهمنظور استقرار پارک و فضای سبز از مدل VIKOR در محیط نرمافزاری IDRISI SELVA استفادهشده است. در ادامه برای ارائه الگوی مناسب جهت چیدمان مکانی این کاربریها از روش تصمیمگیری چند معیاره VIKOR استفاده شد. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که پارکهای شهری - منطقهای در قسمت شرق منطقه 1، جنوبغربی منطقه 3 و شمال منطقه 4 به لحاظ دسترسی به پارک با کمبود مواجه است. استفاده از نقشه خروجی حاصل از مدل VIKOR مکانهای مناسب جهت احداث پارک جدید مشخص شده است و با استفاده از نقشهی وضع موجود فضای سبز و نقشهی خروجی حاصل از روش VIKOR الگوی بهینه جهت احداث پارک شهری- منطقهای پیشنهاد شده است.
With the increase in population and the development of urbanization, humans have gradually shifted away from nature, and the excessive population density and interference in the natural environment and the creation of human environments have increased the human, environmental, physical and mental needs. On the other hand, the over-concentration of social, economic, and cultural activities in large cities has caused the population to flock to these cities, and as a result, the need for urban respiratory centers becomes more tangible. Therefore, the objectives of this research are analyzing the dismantling of urban green space (urban-regional parks) and providing an optimal model using multi-criteria decision-making rules (MCDM). The research method is applied, and in terms of its nature and method, is descriptive-analytic. The criteria are grouped into 9 components for the spatial layout of the urban-regional parks space. CRITIC techniques and paired comparisons are used to weigh the criteria used. Excel data analysis, GIS and SELVA IDRISI have been used to analyze the data and draw maps. In order to provide a suitable pattern for locating green spaces (Urban-urban parks) in Ardebil, VIKOR multi-criteria decision-making method was used. The results of the research showed that urban-regional parks in the east of area 1, southwest of area 3 and north of area 4 in terms of access to the park felt lack. Using the output map of the VIKOR model, suitable locations for the construction of new green spaces have been identified. Using the existing status map of the current green space and the output map resulting from the loading of the VIKOR method, an optimal model for the construction of the urban-regional park is proposed.
خلاصه ماشینی:
در کشور ما نیز برنامهریزی و مکانیابی صحیح فضای سبز شهری بهعنوان یکی از عناصر و کاربریهای مهم زیستمحیطی، میتواند تا حد زیادی این محیط انسانساخت را بهعنوان یک جامعه انسانی مطلوب معنیدار کرده و با کاهش آثار مخرب گسترش صنعت و کاربرد نادرست فناوری و بالا بردن سطح زیبای بصری موجب افزایش کیفیت زیستی و هویت بخشی به ساکنان آن گردد (حیدری چیانه، 1387: 3)؛ اما مکانیابی نادرست فضاهای سبز شهری درنهایت منجر به ایجاد ناهنجاریهایی ازجمله استفاده کم کاربران از فضاهای سبز ایجادشده، ایجاد محدودیت در ارائه طرح معماری مناسب، ایجاد محدودیت در انتخاب و چیدمان گیاهی مناسب، آشفتگی در سیمای شهری، مشکلات مربوط به آبیاری و اصلاح خاک، عدم تعاملات اجتماعی مناسب، مشکلات مدیریت و نگهداری، کاهش امنیت روانی و اجتماعی و غیره خواهد شد (رحمانی، 1383: 87)؛ بنابراین مکانیابی صحیح و درست پارکها و فضاهای سبز بهعنوان یک نیاز زیستی جوامع برای ارتقای کیفی سطح زندگی انسان و بهعنوان عامل اصلی در ایجاد تعادل مطلوب در محیطزیست شهری میبایست در برنامههای توسعه شهری از اولویت ویژهای برخوردار باشد (مهندسین مشاور امکو، 1385: 5).
(رجوع شود به تصویر صفحه) شکل 5: نقشه خروجی حاصل از اجرای روش VIKOR در فرایند تعیین تناسب اراضی در ارتباط با مکان گزینی پارکهای شهری – منطقهای در نهایت سعی شده است مکانهای بهینهای که برای استقرار پارک و فضای سبز پیشنهادشدهاند را با وضع موجود کاربری اراضی شهر اردبیل مطابقت داده شود تا مکان انتخابشده، متناظر بر موقعیت مکانی اراضی بایر باشد.