چکیده:
مقاله حاضر در پی تبیین چگونگی و چرایی نگاه سفرنامه نویسان اروپایی به مقوله محرم در دوره قاجاریه می باشد.اساسا بررسی نظرات و دیدگاه های سیاحان اروپایی به پدیده های جهان شرق در این مقطع زمانی در چهارچوب مقوله ای به نام شرق شناسی قرار می گیرد. بنابراین براساس اندیشه شرق شناسی، اروپائیان هر پدیده ای را که در میان مردمان دیگر سرزمین ها می شناختند، بلافاصله با میراث تاریخی خویش می سنجیدند و با معیارهای خود آن پدیده را ارزیابی و چه بسا پست و نازل محسوب می کردند. هر چند نگارنده در این پژوهش قائل به انکار کلی بحث شرق شناسی نمی باشد و در مواردی این نوع نگاه را در بحث شناخت واقعی شرق مفید می داند. مقاله با استفاده از شیوه کتابخانه ای و مراجعه به سفرنامه های اروپائیان و با روش توصیفی – تحلیلی به بررسی و نقد دیدگاه های سفرنامه نویسان به پدیده محرم پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که در یک برآیند کلی ویژگی های مانند سطحی نگری، اروپامحوری، نگاه از بالا و استعماری که بربیشتر دیدگاه های سفرنامه نویسان اروپائیان حاکم بوده است؛ باعث شده است سفرنامه نویسان اروپایی دنیای شرق و در اینجا به طور خاص محرم را وارونه و دور از واقعیت نشان دهند. آنهاکارکردهای چندگانه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی محرم را نادیده گرفته و تنها نقاط ضعف آن را بزرگنمایی کرده اند. این نکته هم به جا می نماید که با وجود این نمی توان سهم این سفرنامه ها در شناخت بعضی از جنبه های محرم در این دوره را نادیده گرفت.
خلاصه ماشینی:
در رابطه سوم، نوعي گشودگي به سنت وجود دارد و « من » معنا را به «تو» تحميل نمي کند، بلکه اجازه مي دهد که «ديگري» با توجه به ديگر بودنش ، درباره خويش سخن بگويد اين رابطه ، گفتگويي اصيل است که «من » و «تو» در رابطه برابر، و با گشودگي سنت هاي خود در برابر هم ، براي شناخت هم تلاش مي کنند ( آزاد ارمکي و لاجوردي، ١٣٨٢: ١٠٧).
در اين پژوهش تمام آنچه که سفرنامه نويسان به آن پرداخته اند، دسته بندي شده و در بخش هايي که شامل تعزيه ، روضه خواني، قمه زني، احساسات مذهبي و زنان و مراسم عزاداري مي باشد، مورد بررسي قرار گرفته اند.
پولاک هم به اين موضوع اشاره مي کند و مي نويسد: « اولين سفير اروپايي که به دربار ايران آمد گويا با خود يک دوربين لوله اي داشته است ، بدين جهت براي حقيقي جلوه دادن نمايش لازم مي دانند که ايلچي هميشه در حالي که چنين دوربيني را زير بغل دارد بر صحنه ظاهر شود.
حضور زنان در مراسم عزاداري حسيني نيز مورد توجه سياحان در اين دوره بوده است ؛ چنانچه ادوارد بيت در سفرنامه خود مي نويسد: « بعد از ظهر به تماشاي مردم ايستادم که از مراسم شبيه خواني باز مي گشتند، تعداد زنان به نحو قابل توجهي زياد بود، گفته مي شد که در طول ماه محرم به زنان اجازه داده مي شود تا در مراسم عزاداري شرکت جويند و آنان نيز نهايت استفاده را از فرصت به دست آمده مي کنند.