مقایسه تطبیقی لیلی و مجنون نظامی، و مجنون و لیلی امیرخسرو دهلوی مقاله

در این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی به بررسی «لیلی و مجنون» نظامی و «مجنون و لیلی» امیرخسرو دهلوی می‌پردازیم. مشخص است که تفاوت زمانی و مکانی، تأثیرات غیر قابل انکاری بر یک اثر تقلیدی گذاشته است؛ بنابراین «مجنون و لیلی» دهلوی، اگرچه همان «لیلی و مجنون» نظامی است؛ همچنان اثری متفاوت به لحاظ مؤلفه‌های فرهنگی و اجتماعی است که سختگیری‌ها و تعصب‌های خاص قرن پنجم در جامعه سنتی ایران را ندارد. اگرچه ساختار دو اثر، از نظر شروع و پایان داستان، شخصیت‌ها و کلیات داستان مشابه است؛ اما اثر امیرخسرو دهلوی، در پردازش شخصیت لیلی، به معشوق فرصت بیش‌تری برای بیان دلداگی داده است؛ لیلی در کنار زنان از احساسات خود و دلتنگی سخن می‌گوید. اشتراک فکری دو شاعر، مبانی فرهنگی اسلامی است و همچنین توجه ویژه به شرایط فرهنگی اعراب و بالتبع سختگیری‌های خاصی که مبنای رفتاری زنان و مردان در روابط اجتماعی است.

Mohammad Moradi: PhD Candidate, Persian Language & Literature, Islamic Azad University, Zahedan Branch Ahmad Reza Keikha Farzaneh: Associate Professor, Persian Language & Literature, Islamic Azad University, Zahedan Branch Abstract This descriptive – analytical study surveys the "Leili and the Majnoon" by Nizami and Amir Khosrow Dehlavi. It is clear that the temporal and spatial differences have had an undeniable effect on an imitated work; Therefore, although Dehlavi's "Majnoon and Leili", is the same "Leili and Majnoon" by Nizami, It is a different work in terms of cultural and social components that do not have the specific structures and prejudices of the fifth century in the traditional Iranian society. However, the structure of both works is similar in terms of the beginning and the end of the story as well as the characters and the generalities of the story. But the one by Amir Khosrow Dehlavi, has given more opportunity to the beloved to express his love in processing Leili's character. Leili talks about her feelings and nostalgia along with women. The intellectual commonality of both poets is the Islamic cultural. Also special attention paid to the cultural conditions of Arabs and consequently, the special strictures that underlie the behavior of men and women in social relations.

مشـخص اسـت کـه تفـاوت زمـاني و مکاني، تأثيرات غير قابل انکاري بر يک اثر تقليدي گذاشته اسـت ؛ بنـابراين «مجنـون و ليلي» دهلوي، اگرچه همان «ليلي و مجنون » نظامي است ؛ همچنان اثـري متفـاوت بـه لحاظ مؤلفه هاي فرهنگي و اجتماعي است که سختگيريها و تعصـب هـاي خـاص قـرن پنجم در جامعه سنتي ايران را نـدارد. اميرخسـرو افزون بر حذف اين رخدادها، شخصيت ها و وقايعي را به روايت نظامي افزوده است ؛ مانند: ١)وجود حکيم طالع انديش ؛ ٢)قرارگرفتن مجنون در صف کشتگان جنگ نوفل بـا قبيلـه ليلي؛ ٣)ازدواج مجنون با خديجه ، دختر نوفل ؛ ٤)همدمي مجنـون بـا سـگ کـوي ليلـي؛ ٥)خواب ديدن ليلي مجنون را و در ادامه ملاقـات ايـن دو عاشـق دلـداده ؛ ٦)در منظومـه اميرخسرو نوفل رئيس قبيله مجنون است ؛ اما نوفل در اثر نظامي، اميـر باشـکوهي اسـت که براي شکار به صحرا آمده است ؛ مجنون را ميبيند و بر احوال او دل ميسوزاند. گويا نظامي به دلدادگان (مجنون ) بيش تر امکان سخن گفتن داده اسـت و بـا وجـود اين ، شخصيت هاي اثر او همچنان به عشق عذري پايبند مانده اند. اين سـوز و گـدازها کـه بـه عاطفيترين شکل بيان شده است ، ميزان عاطفه را در روايت نظامي بيش تر کـرده اسـت ؛ براي نمونه ، وقتي مجنون گوزني را از دام صـياد آزاد مـيکنـد، همـراه بـا درد دل بـا او، اينگونه با ليلي راز و نياز ميکند: تو دور من از تو نيـز هـم دور رنجور مـن و تـو نيـز رنجـور پيري نـه کـه در ميانـه افتـد تيري نه کـه بـر نشـانه افتـد يــادي کــه ز تــو اثــر نــدارد بــر خــاطر مــن گــذر نــدارد (نظامي، ١٣٩٠: ٩١) جمله هاي ساده اما تأثيرگذار مجنون افزون بر نشان دادن درماندگي عاشق و معشـوق ، بيان گر اشتياق آنان است .