چکیده:
آیین «شاه شتر قربانی» یکی از آیین هایی است که گزارش های متعددی از برپایی آن در دوره قاجاریه ثبت شده است. در این آیین، فردی که شبیه شاه آرایش شده بود، در روز عید قربان بر شتری می نشست و پس از نحر شتر، به زیر می افتاد و سلطنت ظاهری اش را ازدست می داد. پرسش آن است که چرا حکومت اجازه می داد فردی که آرایشی کاملا شبیه شاه داشت، این گونه تحقیر شود و چرا این مراسم در روز عید قربان برگزار می شد؟ فرض پژوهش آن است که این آیین در امتداد آیین پادشاهی های موقت برگزار می شده است. این باور که ضعف یا بیماری پادشاه سبب ساز خشک سالی، بیماری های همه گیر و قحطی می شود، مردمان را به قتل پادشاه، پیش از بروز نشانه های ضعف در او وامی داشت تا روحش در سلامتی کامل به جانشینش منتقل شود. پس از مدتی، قتل شاه نما یا پادشاه موقت جایگزین قتل پادشاه اصلی شد و با گذر زمان، قتل او نیز به تحقیر تخفیف یافت. در برخی فرهنگ ها نیز حیوانی به جای او قربانی می شد.در این میان، آیین «شاه شتر قربانی» به گونه ای منحصر به فرد هم تحقیر و تنبیه شاه نما را دربر دارد و هم قربانی کردن یک حیوان را. تشابه قربانی کردن حیوان در این آیین و سنت اسلامی عید قربان، سبب شده است، برگزارکنندگان از مشروعیت عید قربان برای استمرار این آیین بهره ببرند. روش پژوهش، پدیدارشناسی هوسرل است.
The ritual of "The King of the Sacrificed Camel" is one of the rituals about which various reports have been mentioned in the historical sources of Qajar era. In this ritual, a man who looks like the king, gets on a camel in Eid al-Adha. But the camel is sacrificed, the man falls down, and loses his superficial kingdom in severe humiliation. However, the study attempts to seek why the government allowed a man similar to the kind to be humiliated? And why this ritual is held in Eid al-Adha? The assumption is that the rite follows the rites of "Temporary Kingdoms" that were held from the ancient ages to recent eras in different territories. The people of these territories believed that the weakness or illness of the king caused drought, epidemic, and famine. So, they had to kill the king before the indications of weakness unfold and his ghost could be transferred to his successor in full health. However, after a while, killing the king converted to the killing of a man similar to the king, and then killing of this man was converted to his punishment and humiliation, though in some cultures an animal was sacrificed instead of him. The ritual of "The King of the Sacrificed Camel" contains both the humiliation of the temporary king and the sacrifice of an animal. The similarity of animal sacrifice in this ritual and Eid al-Adha helped the organizers to use the legitimacy of Eid al-Adha to continue this ritual. The study employs the phenomenology of Edmund Husserl.
خلاصه ماشینی:
اين پژوهش درپي يافتن پاسخ اين پرسش است که چرا شاه قاجاريه باني مراسمي شده که در آن ، شخصي کاملا شبيه او به شيوه اي مضحک رفتارش را تقليد ميکند و در پايان ، تمسخر و تحقير نيز ميشود؟ و چرا اين مراسم در روز عيد قربان برگزار ميشد؟ فرض ما اين است که شاه شتر قرباني نمونه اي از پادشاهان موقتي است که در طول تاريخ ، در سرزمين هاي مختلف ازجمله ايران ، براي چند روز و گاه چند ساعت به سلطنتي ظاهري ميرسيدند و سقوط آن ها بديلي براي قتل شاه اصلي سرزمين بود که بايد پيش از آنکه به بيماري، ضعف يا مرگ ناشي از آن ها دچار شود کشته ميشد؛ از آن رو که ضعف يا مرگ شاه در اثر بيماري مترادف بود با مصيبت ها و فجايع طبيعي.
در ايران نيز از عصر هخامنشيان تا سال هاي دهۀ ١٣٢٠ شمسي آيين مير نوروزي، در برخي مناطق رواج داشت که در آن فردي در نوروز، گاه پنج روز و گاهي تا سيزده روز، جانشين حاکم محلي ميشد و پس از پايان اين دوره با کتک و آزار مردم معزول ميشد (بهار، ١٣٥٢: ٥٨؛ همان ، ١٣٧٦: ٣٩١ ؛ مختاريان ، ١٣٧٩: ١١٥؛ قزويني، ١٣٢٣: ١٣ ـ ١٦؛ ايوبيان ، ١٣٤١: ٩٩ ـ ١١٢؛ ذوالفقاري، ١٣٨٥: ١٣ ـ ٢٠).
(70 :1355 پيش از هجوم مردم ، نمايندگان اصناف به سوي شتر ميرفتند و هر کدام قطعه اي از بدن شتر را ميبريدند؛ اما سر شتر، در تهران ، قسمت شاه و در ولايات ، نصيب حاکم ولايت ميشد (چاوش اکبري، ١٣٨٢: ٢٩٨؛ ييت ، ١٣٦٥: ١٣٢؛ تحويلدار اصفهاني، ١٣٤٢: ٨٨؛ شهريباف ، ١٣٧١: ١/ ٤٠٧).
(
, 
, 
)
