چکیده:
گفتمان رایج درباره ربا تعریف آن در قالب ربای قرضی، معاملی و جاهلی است. در نظام بانکداری اسلامی با تکیه بر این گفتمان هرگونه شائبه ربوی بودن قراردادها نفی میشود؛ زیرا ربای معاملی در بانک صورت نمیگیرد، قرض هم درصد ناچیزی از تسهیلات را شامل میشود که نوعاً به صورت قرض الحسنه است. جریمه تأخیر هم در قالب وجه التزام دریافت میشود که در مقابل تخلف مدیون از ادای دین در سررسید است و نه در مقابل تمدید مهلت تا ربای جاهلی بشود. با این حال، بهنظر میرسد این گفتمان دچار مغالطه اشتباه مفهوم به مصداق شده است؛ زیرا در قرآن کریم حکم ربا بیان شده است نه تعریف و مصداق آن و در روایات هم حکم برخی مصادیق بیان شده است. حال پرسش این است که مفهوم و ماهیت ربا چیست؟ چه وجه مشترکی بین مصادیق ذکر شده برای ربا وجود دارد؟ اگر ربا منحصر به ربای قرضی و معاملی است، چرا برخی فعالیتهای دیگر ـ مثل بیع عینه و... ـ تحت عنوان ربا منع شده است؟ در این مقاله به روش استقرا و تحلیل موارد به این نتیجه رسیدهایم که ربا مفهوم جامعی دارد که شامل همه مصادیق موجود و نوپیدا میشود و قرض و معامله ربوی دو مصداق روشن این مفهوماند.حکم ربا در قرآن اطلاق دارد و شامل هر مصداقی میشود که این مفهوم بر آن صدق کند. این مفهوم عبارت است از: «زیاده لزومی بر سرمایه در ازای مدت با تضمین اصل و فرع» که روایات و شواهد تاریخی نیز این مفهوم را تأیید مینماید. این مفهوم امروزه در تمام قراردادهای بانکی راه یافته است.
In the Islamic banking system, relying on this discourse, any suspiciousness of contracts is denied, because the transaction rig that does not occur in the bank also includes a small percentage of the facility, which is typically borrowed. Delinquent fines are also received in the form of an obligation that is due to the violation of the obligation of religion at maturity, and not against the extension of the grace period to the abduction of ignorance. But this discourse seems to have been mistaken for the concept. Because in the Holy Qur'an the verdict of the rabbi is expressed and not its definition, it has been stated in some traditions in some narrations. But what is actually the meaning and nature of riba? What is the common ground between the examples mentioned for the robbery? If the robbery is unique to the loan, why are some other activities, such as unemployment, etc., are prohibited? In this paper, in the method of induction and analysis of cases, it has been concluded that rabba has a comprehensive concept that includes all existing and emerging examples. The grave deal is two clear examples of this concept. Rabbah refers to the Qur'an and includes every instance that this The concept is being reduced. This concept is "excessive necessity for a householder in exchange for a period of time, with the assurance of the principle", the traditions and historical evidence confirms this concept. This concept has emerged today in all banking contracts.
خلاصه ماشینی:
حال پرسش این است که مفهوم و ماهیت ربا چیست؟ چه وجه مشترکی بین مصادیق ذکر شده برای ربا وجود دارد؟ اگر ربا منحصر به ربای قرضی و معاملی است، چرا برخی فعالیتهای دیگر ـ مثل بیع عینه و...
از نظر اینان آیات قرآن از جمله 130 آلعمران و 275 بقره ناظر به این مفهوماند؛ یعنی آنچه حرام است، سود در سررسید است نه سود و بهرهای که در ابتدای قرارداد بر آن توافق میشود؛ زیرا ربای جاهلی وجود سود در تمدید مدت است نه برای اصل قرض و قرآن کریم هم همین معنا را تحریم کرده است (رشید رضا، بیتا، 4/123؛ ؛ 3/116؛ 1406، 137).
فقیه دیگری تأکید دارد که ربا عنوان زیادی بدل از قرض به صورت جزء یا شرط ضمن عقد قرض نیست، بلکه آنچه از آیات و روایات استفاده میشود، آن است که «مطلق زیادت لزومی بر سرمایه در مقابل مدت»، یا «الزام بر زیادت در مقابل مدت» ربا محسوب میشود و حرام است، گرچه ضمن انشای عقد قرض نباشد، بلکه ضمن عقد بیع باشد؛ مثلاً در بیع نسیه، بایع بگوید: «در صورت دیرکرد از سررسید باید مقداری بر ثمن بیفزایی» که این در روایات ربا تلقی شده است؛ نتیجه اینکه ماهیت چنین دریافتی ولو اینکه با ظاهر قرض و حتی ربای معاملی متفاوت باشد، عرفاً رباست و أخذ آن حرام و شرط آن مخالف کتاب و از عمومات الزام به وفا خارج است (هاشمیشاهرودی، 1432، 182).