چکیده:
با نگاهی تاریخی - اجتماعی به جامعه ایران میتوان به این باور رسید که مناسک عاشورا و سوگواریهای محرّم جزء لاینفک فرهنگ این سرزمین محسوب میشود و میتوان آنها را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داد. با توجه به جایگاه محرم و عاشورا در تاریخِ اجتماعی و فرهنگ جامعه ایران، در نوشتار پژوهشی حاضر سعی بر این است که مناسک عاشورا با کمک یکی از ابزارهای تحلیلی برجسته در علوم اجتماعی یعنی مفهوم وبری «ایدهآل تایپ» بررسی شوند.
از نظر وبر«هر سنخ آرمانی با تأکیدی یکجانبه بر یک یا چند دیدگاه و با ترکیب شمار بسیاری پدیدههای فردی انضمامی پراکنده و جدا و کم وبیش موجود و گاهی غایب ساخته میشود که مطابق با آن دیدگاههای تأکیدشده یکجانبه و در قالب یک سازه تحلیلی یکپارچهای مرتب میشوند. این سازه ذهنی را در مفهوم خالصش در هیچ کجای واقعیت به صورت تجربی نمیتوان یافت...» با این اوصاف مسئله اصلی پژوهش حاضر این است که آیا مفهوم سنخ آرمانی وبر قابل انطباق بر مناسک سوگواریهای عاشورا هست؟ مهمترین یافتههای کاربست تجربی این مفهوم در عرصه سوگواریهای عاشورا چیست؟
روش پژوهشی ما در اینجا با توجه به ماهیت پژوهش، روش کیفی و استراتژی پژوهش، استراتژی استفهامی است. یعنی برای تفهم کنشِ کنشگران و سنخبندی آنها، روشی متناسب با مسئله پژوهش، مجموعهای پویا از روشهای کیفی (مشاهده مشارکتی، تکنیک مصاحبه عمقی، سنجشهای غیرمزاحمی) را به کار بستهایم. برای نمونههای مورد بررسی از روش نمونهگیری نظری استفاده شده و معیار اشباع نظری، ملاک توقف مصاحبه بوده که بر این اساس با 32 نفر مصاحبه صورت گرفته است. برای تحلیل دادهها، از تکنیک تحلیل مضمون (کدگذاری، طبقهبندی دادهها و الگویابی درون- دادهای و برون- دادهای) استفاده شده تا به یک گونهشناسی تحلیلی دست یافت.
یافتههای پژوهش نشان میدهد که جمعوری شده جکه میتوان کنشهای سوگواران را با عنایت به مفهوم سنخ آرمانی در چهار شکل: 1. سنتگرایان،2. شکلگرایان (فرمگرایان)،3. قومیتگرایان و4. نوگرایان دینی صورتبندی کرد. این چهار تیپ سوگواری از حیث گفتمان غالب، میزان استفاده از ساز و برگ در سوگواریها، هدف غالب، میزان دسترسی به صدا و سیما، چهره اصلی مجلس، پایگاه اصلی، ادبیات غالب، مخاطبان، زیستجهان، نوع اقتدار حاکم بر فضای سوگواری و... دارای تمایزات عمدهای هستند. البته این سنخ آرمانی یک مطالعه توصیفی- تحلیلی و صورتبرداری از کنشگران این مناسک و مراسم میباشد و الزاماً به این معنی نیست که تمامی مختصات ذکر شده فقط در یک تیپ یافت میشود یا مرز دقیقی بین آنها وجود دارد.
Considering the importance of Ashura in the culture of Iranian society, the present research attempted to study the Ashura rituals with the help of one of the prominent analytical tools in the social sciences, the Weberian concept of "Ideal type". The questions of the study are: whether the ideal type of Weber can be adapted to the rites of Ashura mourning? What are the most important empirical findings of this concept in the field of Ashura mourning? Our research method was the qualitative method and the research strategy was the abductive strategy. That is, to understand the actors' actions and to classify them, we employ a dynamic approach to the problem of research. To gather the data, we used theoretical sampling and interviewed 32 respondents. In addition, a thematic analysis technique (coding operation, data classification, etc.) was used to achieve an analytical typology. The findings showed that mourners' actions can be grouped under four types: traditionalists, formalists, ethnocentric and religious modernists. These four types are different in terms of the discourse, the purpose, the amount of television access, the main characters of the assemblies, the basics, and the audience. Of course, this typology is a descriptive-analytic study of actors of these rituals and does not necessarily mean that all the characteristics mentioned are found only in one type or that there is an exact boundary between them.
خلاصه ماشینی:
سنخ آرماني ماکس وبر، ابزاري تحليلي براي گونه شناسي مناسک سوگواريهاي عاشورا جمشيد ميرزايي 1 (تاريخ دريافت ٩٨/٠٦/١٥، تاريخ پذيرش ٩٩/٠٣/٢٢) چکيده با نگاهي تاريخي - اجتماعي به جامعه ايران ميتوان به ايـن بـاور رسـيد کـه مناسـک عاشورا و سوگواري هاي محرم جزء لاينفـک فرهنـگ ايـن سـرزمين محسـوب مـيشـود و مي توان آنها را از زواياي مختلف مورد بررسي قرار داد.
با توجه به جايگاه محرم و عاشـورا در تاريخ اجتماعي و فرهنگ جامعه ايران، در نوشتار پژوهشي حاضر سعي بر اين است کـه مناسک عاشورا با کمک يکي از ابزارهاي تحليلي برجسته در علوم اجتمـاعي يعنـي مفهـوم وبري «ايدهآل تايپ » بررسي شوند.
بيان مسأله و اهميت ضرورت پژوهش با نگاهي تاريخي - اجتماعي به جامعه ايران ميتوان به ايـن بـاور رسـيد کـه مناسـک عاشـورا و عزاداري هاي محرم در فرهنگ شيعي- ايراني چنان نضج يافته که امري جدايي ناپذير و جزء لاينفک اين فرهنگ محسوب مي شود و محرم در فرهنگ شيعي- ايراني به يک نقطه عطـف و فصـلي خـاص تبديل شده است .
با توجه به جايگاه محرم و عاشورا در تاريخ اجتماعي و فرهنگ جامعه ايران، در نوشتار پژوهشي حاضر سعي بر اين است کـه مناسـک عاشـورا بـا عنايـت بـه مفهـوم وبـري «ايـدهآل تايـپ »٣ (در ترجمه هاي مختلف : نمونه آرماني٤، نوع مثـالي٥، سـنخ آرمـاني٦، تيـپ ايـدهآل٧، نـوع عـالي٨، نمونـه ايده آل٩) بررسي شوند.