چکیده:
داستانپردازی در «مثنوی معنوی» جایگاهی منحصر به فرد و کاملاً متمایز دارد. این پژوهش که به شیوۀ توصیفی– تحلیلی و روش کتابخانهای است، هدف آن بررسی شیوههای ارتباط زمانی میان روایت و داستان در حکایات مثنوی است که از این طریق میتوان به ارائۀ الگوی سبکشناسی و فهرستی از امکانات روایی برای انواعی از داستانهای کلاسیک فارسی دست یافت و زمینهای برای خلق و ابداع شیوههای جدید فراهم آورد. برای رسیدن به این اهداف میبایست به بررسی و تحلیل سطوح روایی در مثنوی و ارتباط میان آنها پرداخت، برای تحلیل این موضوع از روش روایت شناسیِ اخیر یا معاصر استفاده شده که بیشتر شامل تئوریِ مطرح شده، توسط نسل دوم روایت شناسان (روایت شناسیِ معاصر) مانند ژنت و مفسران او میباشد. نتیجه به دست آمده این است که روایتگریِ مولوی در جهت اهداف عرفانی و اخلاقی مورد نظر اوست و این هدفمندی در تمامی ابعاد و مقولههای روایت، تأثیر میگذارد و شیوة روایت مولوی را خاص و متمایز کرده است.
خلاصه ماشینی:
از آنجايي که داستان هاي تمثيلي، بخش وسيعي از مثنوي را تشکيل ميدهند و برترين شيوه و شگرد مولوي در القاي تعاليم ، شيوة خاص روايتگري اوست ، با تحليل داستان ها، ميتوان به چگونگي روايتگري و نقش تداعي معنايي در شيوة روايت مولوي پي برد؛ يعني اطلاع از سبک روايي متن به ما کمک ميکند که به ذهنيت نويسنده ، نزديک شويم و با شناسايي سبک روايي مثنوي، ميتوان به اين پرسش ها پاسخ داد که انتخاب شيوة خاص روايت ، چه تفاوتي در برداشت و معنا بخشي به متن يا داستان به وجود ميآورد و مولوي تا چه حد، توانسته است در اثر تغيير در شيوة روايت به خلق معاني جديد بپردازد؟ برخي از نويسندگان و شاعران به نقل داستان هايي که از پيش در سنت شفاهي يا کتبي بوده است ، نميپردازند؛ بلکه از ميان آن ها چيزهايي را برميگزينند که با اهدافشان تناسب داشته باشد.
در رابطه با روايت و دامنۀ زماني آن ، پژوهش هايي به صورت مجزا مورد بررسي قرار گرفته است که بدان ها اشاره ميشود: غلام حسين غلامحسين زاده و همکاران (١٣٨٦)، درمقالۀ «بررسي عنصر زمان در روايت با تأکيد بر حکايت اعرابي درويش در مثنوي» کوشيده اند بر اساس نظريه ژنت ، نشان دهند که مولانا عنصر زمان را در روايت «اعرابي فقير و زنش » چگونه به کار برده و به عنوان يک داستان پرداز در مسير حرکتش از زمان تقويمي به زمان متن ، چگونه و تا چه حد در عرصه زمان و کنش به گزينش هاي مختلفي دست يازيده است .