چکیده:
جمهوری آذربایجان تا پیش از جنگهای ایران و روسیۀ تزاری و تحمیل قراردادهای گلستان و ترکمنچای در سالهای 1813 و 1828 میلادی بخشی از سرزمین ایران بود. شواهد تاریخی نیز نشان میدهد که این جدایی بر خلاف جدایی بسیاری از مناطق دیگر جهان -که بر اثر استقلالخواهی درونی مردم مناطق یک کشور رخ داده- نبود و بیشتر حاصل قدرتطلبی یک قدرت امپریالیستی بود و تحولات بعدی نیز باعث شد که در سال 1918 با نام آذربایجان استقلال پیدا کند. این استقلال خیلی به درازا نکشید و در سال 1920 این کشور به بخشی از اتحاد جماهیر شوروی تبدیل شد. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991، جمهوری آذربایجان مجدداً به عنوان یک کشور مستقل درآمد. حاکمان این کشور تازهتاسیس از همان ابتدا سعی کردند علیرغم پیوند بنیادین این کشور با فرهنگ و تمدن ایرانی، هویت کاملاً مستقلی را برای خود، کشور، تاریخ، فرهنگ و مردم آن بسازند. این امر سبب گردید مقامات باکو هر چه بیشتر سیاستهای پانترکیستی را مورد توجه قرار دهند و همین عامل باعث شد روابط دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان از همان ابتدا روابط نسبتاً تنشآلودی شود. حال این پرسش مطرح میگردد که عامل سیاستهای پانترکیستی چه تاثیری در روابط بین دو کشور داشته است؟ در پاسخ به این پرسش، فرضیۀ اصلی مقالۀ حاضر این است که سیاستهای پانترکیستی در عرصههای گوناگون در جمهوری آذربایجان عامل اصلی امنیتی شدن روابط ایران و جمهوری آذربایجان بوده است. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات در این پژوهش، روش تبیینی و با استفاده از منابع کتابخانهای است.
Prior to the Russo-Persian wars, which were resulted in the imposition of the Golestan and Turkmenchay treaties in 1813 and 1828, the Republic of Azerbaijan was part of the Iranian territory. Historical evidence shows that the separation of Azerbaijan, unlike what has been the case in many other parts of the world, did not occur as a result of domestic demands for independence. Instead, it was a result of the ambitions of an imperialist power. Subsequent developments led to the independence of Azerbaijan in 1918. This independence did not last long and in 1920 once again the country became part of the Soviet Union. After the collapse of the Soviet Union in 1991, the Republic of Azerbaijan gained independence from the Soviet Union, to be once again known as an independent state. Despite the fundamental ties between this newly established country and Iran, Azerbaijani leaders have, from the very beginning, been trying to a completely independent identity for themselves, their country, history, culture and people. This has led the Azerbaijani leaders to increasingly consider Pan-Turkist policies, causing the relations between Iran and the Republic of Azerbaijan to be relatively strained from the beginning. This article tries to answer the question as to what impacts have the Pan-Turkist policies had on Iran-Azerbaijan relations. The article argues that Azerbaijan’s Pan-Turkist policies has been the main cause of securitization of the relations between the two countries. This article adopts an explanatory method, based on analyzing library sources and documents.
خلاصه ماشینی:
فرضـیه پژوهش حاضر این است که عامل اصلی امنیتی شدن روابط دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان ، سیاست های پان ترکیستی دولت باکو بوده است .
این گزاره های موجـود در مکتـب ١٢١ کپنهاگ از این منظر برای تبیین موضع مقاله حاضر قابـل اسـتفاده اسـت کـه جمهـوری آذربایجان از طریق سیاست های هویتی خاص خود -که مبتنی بر ایدئولوژی پان ترکیسـم است - با استفاده از برخی مفاهیم و کلمات ، موجودیت ایران را تهدید میکند و مفاهیمی 0 مانند قومیت و زبان در آذربایجان را به عواملی تهدیدزا برای امنیـت ملـی ایـران تبـدیل میکند.
بدینسان در سال ١٩١٨ حزب مساوات آذربایجـان تحـت حمایـت عثمانیها در باکو تأسیس شد که سیاست این حزب پیروی از ایـدئولوژی الحاق گرایانـه پان ترکیسم بود و خود را طرفدار وحدت ترکان جهان اعلام کرد و از همین زمان ، اعتراض ایرانیان به اطلاق نام آذربایجان برای مناطق شمال رود ارس آغاز شـد.
از آنجایی که اساس سیاست های هـویتی دولت جمهوری آذربایجان مبتنی بر ایدئولوژی «پان ترکیسم » است -که تهدیـدی جـدی 0 برای موجودیت ایران است - به نظر میرسد تا زمانیکه چرخش بنیادینی در آن صورت نگیرد، روندی که تاکنون میان دو کشور جاری بوده همچنان ادامه خواهد داشت و مساله پان ترکیسم به عنوان عامل اصلی امنیتی شدن روابط تهران -باکو باقی خواهد ماند.
Gresh, Geoffrey, (2006),"Coddling the Caucasus: Iran's Strategic Relationship with Azerbaijan and Armenia", Caucasian Review of International Affairs, Available at: https://www.