چکیده:
در علوم قرآن ضمن مباحث مربوط به نزول قرآن، از اهداف قرآن بحث می‌شود. در کتاب خدای حکیم، 29 هدف برای قرآن شمرده شده است؛ مطالعۀ اهداف با توجه به تکرار بیان آنها در آیات قرآن، نوع مخاطبان آیات، کیفیت توزیع در سور و اغراض آنها و دوره‌های رشد اجتماع مؤمنان امکان ارزیابی دارد. این پژوهش از جنبۀ مدیریتی، پژوهشگران را در شناخت روش‌های آغاز شکل‌گیری پدیدۀ تحول و گسترش آن در اجتماع مساعدت می‌کند. در این مقاله نتایج تحولی و تربیتی توزیع آیات در دورۀ ابتدای ظهور اسلام (که پیامبر دعوت خود را علنی کرده بودند، اما مسلمانان در خفا به‌سر می‌بردند) بررسی می‌شود. با عنایت به ارتباط سؤال پژوهش با سیر نزول آیات اهداف قرآن، پژوهش مذکور به سبک تفسیری تنزیلی صورت گرفته است. کلید تحول با بیان هماهنگی قرآن با نیازهای فطری زده می‌شود. مردم در برابر تحول، به دو جریان اکثریت مقاوم در برابر تغییر و تحول و اقلیت همگام با تحول تقسیم می‌شوند. برای تغییر موضع گروه اول باید بر موضع هشدار و تهدید و ترهیب پافشاری کرد و به شبهات آنها پاسخ داد، اما دربارۀ گروه دوم باید هدایت آنها در مراتب رشد و کمال را، از دو راه تبیین مسائل و پاسخ به شبهات معارضان پیگیری کرد. همچنین به وصول به خواست‌های ذاتی و فطری دلگرم نگه داشت. در این میان رهبران و مجریان تحول نیز، با اطلاع از سنت‌های الهی در حمایت قطعی از خود و همراه دیدن خود با صف تحول‌گران تاریخ و اطمینان از نجات و رستگاری و پاداش‌های الهی در صورت باقی ماندن بر راه اصلاح‌گری مطمئن می‌شوند. اهداف قرآن در مرحلۀ اول، نزول سوره‌ها این معارف ارزشمند را به‌دنبال دارد.
At book of God the Wise, 29aims have been counted for the Quran. Studying the aims becomes possible considering their repetition in Quran’s verses, the type of audiences of the verses, the way they have been distributed throughout the Chapters their purposes the periods of the development of the society of believers. This article examines the developmental educational results of the distribution of verses at early period after the advent of Islam; when the prophet (May God Send Peace on Him) had publicized his invitation but Muslims were still living in secret. Present research follows the style of interpretation that is based on the time of descent of the verses. Change starts with the statement of the harmony of Quran with innate needs. When faced with change, people are divided into2groups.The majority of them fall within the stream that resists change the minority of them are in the group that join the change. The position of the first group must be changed via resorting to warnings threats via frightening them. This can also be done through responding to their doubts. The second group must be guided toward growth perfection via explaining different issues to them providing them with responses to the doubts of the opponents. Also their confidence in reaching their inherent natural desires must be preserved. Meanwhile, if the leader’s executors of change stay firm on the path toward reform, they will be sure that Divine laws will help them support them. In this path, they will find themselves accompanying the revolutionaries throughout history will be sure to reach Divine rewards, salvation prosperity. Aim of Quran at first phase of revelation of the Chapters is to make people reach such valuable.
خلاصه ماشینی:
حکمت توزيع آيات بيانگر اهداف در دورة اول دعوت (مجموعۀ ٥٤ سوره از علق تـا حجـر) و پيـام روشـي و تربيتي اين توزيع چيست ؟ چرا تنها برخي از اهداف قرآن در اين دوره بيان شده انـد؟ و بـه چه دليل در ترتيب و چينش موجود در سوره ها قرار گرفته اند؟ پاسخ به اين سؤالات محقق را ياري مي کند تا با تحليل درست سير نزول آيات اهـداف ، روش هـاي تحـول آفـرين ايـن کتاب بزرگ و حکيمانۀ الهي را بشناسد و به منظور ايجاد تحـول در شـرايط مشـابه بـه کـار گيرد.
اهـداف يادشـده در هجـده سـوره از مجموع ٥٤ سورة مرحلۀ اول ، در تحول ديني مردم قرار گرفته اند: تذکر دوازده بار، هشـدار ده بار ، زمينه ساز تدبر يک ، هدايت هفت و رحمت شش بـار، زمينـه سـاز بازگشـت از راه خطا، زمينه سازي شکوفايي تفکر و اتمام حجت يک بار، تثبيت قلب پيامبر دو بار، پاسخ به شبهات و وسيلۀ مجاهدت پيامبر بـا کـافران يـک بـار، وسـيلۀ بشـارت متقيـان سـه ، رفـع اختلافات يک ، موعظه دو، شفا يک و بصيرت افزايي يک بار بـه عنـوان اهـداف قـرآن بيـان شده اند.
اين دستور به اين معنا نيست که هشدار به مطلـق کافران تمام شده ، بلکه منظور اين است که دعوت کافران از راه هشدار وعـده هـاي عـذاب اخروي به کافراني که ايمان به رستاخيز ندارند، فايده ندارد و بايد از موضوع ديگري بـراي اثربخش شدن دعوت بر آنها (مثل دعوت به ربوبيت الهي يا تهديد به عذاب هـاي دنيـوي) استفاده کرد؛ قرآن بيدارکنندة انسان هاي آرمانخواه «ولقد يسرنا القرآن للذکر فهل من مدکر» (قمر: ١٧، ٢٢ ، ٣٢ و ٤٠) 1 با اينکه گروهي از مردم به دعوت پيامبر پاسخ مثبت داده بودند؛ هنوز کساني بودند کـه هشــدارها را جــدي نگرفتنــد.
(
, 
, 
)
