چکیده:
در فرهنگ ایران، شاهنامه از ارجمندترین آثار است و همواره مورد توجه همه طبقات مردم بوده است. کاتبان و نسخه نویسان بسیاری به استنساخ آن پرداخته اند و از این راه دستنویس های متعددی از آن به وجود آمده است. اختلافات و تفاوت‌های بسیار در ضبط ابیات، مصراع ها، تعبیرات و کلمات، میان این دستنویس ها و به تبع آنها میان چاپ های متعدد شاهنامه راه یافته است. در زمینۀ بررسی چاپ های شاهنامه، مینوی، نوشین، دیویس، خطیبی و آیدنلو پژوهش هایی انجام داده اند، امّا در باب اختلاف چاپ ها و دستنویس های داستان رستم و شغاد که از داستان‌های مهم و برجسته بخش پهلوانی شاهنامه است، تاکنون پژوهش مستقلی انجام نشده است. با توجه به اهمیت موضوع، نویسندگان جستار حاضر، با هدف بررسی اختلافات میان چاپ ها و گاهی نسخه های شاهنامه در داستان رستم و شغاد، سه چاپ خالقی مطلق، مسکو و ژول مول را مبنای کار قرار داده اند و با روشی سنجشی - تحلیلی، به استخراج، طبقه بندی، تحلیل و سرانجام تلاش برای یافتن منشأ و علت اختلافات پرداخته-اند. برآیند تحقیق آنکه: ابیات افزوده شده به این داستان (یازده بیت)، عمدتاً با انگیزه کامل کردن ساختار یا شخصیت‌پردازی داستان و یا افزودن بار معنایی و عاطفی آن از سوی کاتب صورت گرفته است. این افزودگی‌ها را عمدتاً با بهره‌گیری از قاعده 'اصالت ضبط مختصر' می‌توان تشخیص داد؛ و در دخل و تصرفات آوایی و واژگانی نیز گرچه علل مختلفی می‌توان یافت؛ سبب اصلی، ساده کردن متن و آوردن آن به محدوده درک و فهم مخاطب بوده است؛ این گونه دخل و تصرف‌ها را عمدتاً می‌توان بر اساس قاعده 'ارجحیت ضبط دشوارتر' مشخص ساخت. به هر روی، عدم رعایت امانت از سوی کاتبان مسبب همه دخل و تصرف‌هاست. نتایج فوق، تنها مربوط و محدود به همین داستان است و در دیگر بخش‌های شاهنامه، یقیناً دلایل و عوامل دیگری برای دخل و تصرف‌ها می‌توان یافت.
Shahnameh is one of the most valuable works in Iranian culture and has always been of interest to people from all walks of life. Many scribes and copywriters have reproduced it and this has produced many manuscripts.There have been many differences and discrepancies in the writing of verses, interpretations and words between these manuscripts and, consequently, between the numerous editions of the Shahnameh. Minovy, Nooshin, Davies, Khatibi and Aidenlo have done some research on Shahnameh publications but no independent research has ever been conducted on the differences and discrepancies in those editions of the story of Rostam and Shoghad, which is one of the most important and prominent stories of Shahnameh. Regarding the importance of this issue, the authors of this paper, with the aim of examining the differences among the editions and manuscripts of Shahnameh in the story of ‘Rostam and Shoghad’, have focused on three editions of Shahnameh (I.e. the editions of Khaleghi, Moscow and Mohl) and by applying a comparative-analytical method, they have extracted, classified, analyzed and ultimately attempted to find the sources and causes of these differences and discrepancies.The results of this study indicate that the the main motivations to add verses (eleven verse) by the scribes have been the completion of the structure or characterization of the story, or to add to its semantic and emotional aspect. These additions can be identified mainly by the principle of "authenticity of the brief recording". Although there are various causes in phonetic and lexical interference, the main reason was to simplify the text and bring it to the audience's understanding. In any case, the main reason for all these interferences is the lack of copyright loyalty to the original text. It is worth noting that the results of this essay are restricted to this story and ought not to be generalized to every story of Shahnameh.
خلاصه ماشینی:
با توجه به اهميت موضوع، نويسندگان جستار حاضر، بـا هدف بررسي اختلافات ميان چاپها و گاهي نسخه هاي شاهنامه در داستان رسـتم و شغاد، سه چاپ خالقي مطلق ، مسکو و ژول مول را مبناي کـار قـرار دادهانـد و بـا روشي سنجشي - تحليلي ، به استخراج، طبقه بندي، تحليل و سرانجام تـلاش بـراي يافتن منشأ و علت اختلافات پرداخته اند.
بـه واقـع «همين مردمي بودن و خواستني بودن شاهنامه ، علت اساسـي تحريفـات و تصـرفات در آن گرديده است » (همان: ٢)، «به طوري که دو نسخة کهنه يا نو شاهنامه يافت نمي شـود کـه در آنها دويست بيت پي درپي همسان و بي کاستي و فزونـي باشـد» (نوشـين ، ١٣٦٧: ١٣)؛ ضـمن اينکه خود فردوسي دو تحرير از شاهنامه صورت داده بـود و دور نيسـت کـه منشـأ برخـي اختلافات، همين دوگانگي تحرير از سوي خود فردوسي بوده باشد.
کاتـب بـر آن بـوده کـه فردوسي از برخي مسائل عقيدتي به سرعت گذشته است ؛ از اين رو خود ابيـاتي را اضـافه کرده است : - در بيت قبل از بيت زير، فردوسي هدف خود را از تصنيف شاهنامه ، يافتن دينـار از پادشاه ذکر مي کند، اما کاتب با افزودن بيـت زيـر، انگيـزهاي اخـروي را در کنـار علتـي دنيوي ذکر مي کند: دگــر چشــم دارم بــه ديگــر ســراي کـــه آمـــرزش آيـــد مـــرا از خـــداي (م ، ٢٨) ٢- ابياتي که بار عاطفي را کامل مي کنند: - زال پس از شنيدن خبر مرگ رستم بـه شـيون و زاري مـي پـردازد و آرزوي مـرگ خود را مي کند.
(
, 
, 
)
