چکیده:
حفر قنات را می توان در زمره دانش های بومی ایرانیان برای آبیابی و آب یاری بی نظیری دانست که
اگرچه هنوز ساختار ثابت و طبیعی خود را حفظ کرده، اما همچنان زندگی بخش و شگفت آور باقی
مانده است. مردمانی که پیرامون این شریان های آبی می زیستند، در تمامی ایام سال، آب های سالم
و گوارا را از درون زمین بیرون می آوردند و به سطح زمین می رساندند. در این مقاله ، علاوه بر
قدمت و پیشینه، ساختار و ساختمان کاریز، بخش های مختلف قنات، لوازم حفر، مقنی ها و
خصوصیات اخلاقی و لباس آنها، به تاثیر کاریزها بر زندگی اجتماعی و اقتصادی افراد و ارزش و
جایگاه قنات ها پرداخته شده است. قنات ها با خود آداب و سنت هایی را همراه می کردند که بر
فرهنگ مردمان پیرامونشان تاثیری ماندگار بر جای می گذاشت. این مقاله با روش توصیفی
تحلیلی و استفاده از اسناد کتابخانه ای و مشاهده مشارکتی نگاشته شده است.
خلاصه ماشینی:
» (کرجي، ١٣٤٥: ٢٢ـ٢١) به طور کلي ميتوان نتيجه گرفت که بهترين محل براي حفـر کاريزهـا، جلگـه هـاي دامنه کوه هايي است که داراي رطوبت و برف دايمي هستند يا زمين هـايي کـه در ميـان دره هاي وسيع بين اين کوه ها واقع شده اند؛ پس از آن ميشود از صحراهايي نام برد کـه از کوهستان دورند ولي گياهان شاداب فراواني دارند.
مسئله عمده ديگري که در حفـر قنـات هـا بايـد بـه آن توجه شود، موضوع آب يابي است ، زيرا اگـر محـل ايجـاد قنـات داراي آب هـم باشـد، طبيعي است که تمام نقاط آن از آب کافي و دايمي براي تغذيه قنات برخوردار نباشـد و از اين رو، لازم است با استفاده از روش هاي خاص ، طبقات آبده را کـه آب آنهـا کـاملا کافي و دايمي است ، پيدا کرد تا قنات در آنجا حفر شـود.
مجراي زيرزمينـي از مادرچـاه تا مظهر داراي دو قسمت مشخص است : قسمت اول ، بين مادرچاه و چاه گمانه است که از ديوارها و کف آن ، آب بـه داخـل مجرا تراوش ميکند و آن را آبده قنات مينامند؛ از مشخصات اين قسمت آن است کـه از مظهر و تمام طول قنات بالاتر واقع ميشود و مادرچاه نيز در همان قسمت قرار دارد.
روش ديگري که از گذشته براي افزايش آب قنات ها به کار ميرفته و هـم اکنـون نيـز بسيار مورد توجه قرار دارد، اين است کـه در مسـيل هـاي اطـراف قنـات ، آب گيرهـايي از سنگ و شن ، قلوه سنگ و يا بندهاي کوچک ايجاد ميکنند، تا به ايـن ترتيـب ، از سـرعت آب بکاهند و آن را مجبور به نفوذ در زمين کننـد.