چکیده:
بخش زیادی از بنیادهای فرهنگی در هر جامعه خرد و کلان، شامل ارزشها و هنجارهایی است که جهتدهی به نگرشها، ذهنیتها و رفتارها را در میان آنها شکل میدهد. فرهنگ اصیل و آرمانی اسلام که در قرآن کریم متجلی شده است، توجه ویژهای به بیان هنجارها و ارزشهای متعالی برای سعادت در حیات فردی و اجتماعی انسان داشته است. از این دیدگاه، جامعه آرمانی اسلام آن اجتماعی است که بتواند زمینه تحقق هر چه بیشتر این ارزشها و هنجارها را در میان مسلمانان فراهم آورد و از این طریق، سعادت زندگی دنیوی و اخروی آنها را تضمین نماید. استقرار ارزشها و هنجارهای مطلوب دینی در جامعه مسلمانان، وابسته به مجموعهای از عوامل است که عدم توجهِ به موقع و مناسب به آنها نه تنها در تحقق فرهنگ دینی اخلال ایجاد میکند، بلکه موجب تسهیل در ورود و پذیرش ارزشها و الگوهایی میشود که بسا تعارض جدی با ارزشها و هنجارهای مورد نظر اسلام داشته باشد.
این مقاله تلاش دارد به عوامل اصلی که از دیدگاه قرآن، موجب ایجاد و گسترش فرهنگ و هنجارهای مطلوب و مورد نظر شریعت اسلام و در نتیجه هنجارمند شدن جامعه مسلمانان میشود، بپردازد. این عوامل شامل سه دسته اصلیِ هنجارفرستان، خودِ هنجار و مخاطبان هنجاری (گروه هدف) میباشد که ضمن معرفی اجمالی، به ویژگیهای اثربخشی هر کدام مبتنی بر آیات و اشارههای قرآنی خواهیم پرداخت.
Many cultural foundations in any micro or macro society include values and norms that shape the orientation of attitudes, mindsets, and behaviors among them. The original and ideal culture of Islam, which is manifested in the Holy Quran, has paid special attention to the expression of transcendent norms and values for happiness in individual and social life. From this point of view, the ideal society of Islam is the society that can provide the ground for the realization of these values and norms among Muslims as much as possible, and thus guarantee their happiness in this world and the hereafter. The establishment of desirable religious values and norms in the Muslim community depends on a set of factors that lack of timely and appropriate attention to them not only interferes with the realization of religious culture but also facilitates the entry and acceptance of values and patterns that often conflict with values and norms of Islam that wants. This article tries to address the main factors that, from the Qur'an’s point of view, create and spread the culture and norms that are desirable and desired by Islamic law, and as a result, the Muslim community becomes normal. These factors include the three main categories of norm sending, norm itself and normative audience (target group), which we will briefly introduce the effectiveness features of each based on Quranic verses and references.
خلاصه ماشینی:
استقرار ارزشها و هنجارهای مطلوب دینی در جامعه مسلمانان، وابسته به مجموعهای از عوامل است که عدم توجهِ به موقع و مناسب به آنها نه تنها در تحقق فرهنگ دینی اخلال ایجاد میکند، بلکه موجب تسهیل در و رود و پذیرش ارزشها و الگوهایی میشود که بسا تعارض جدی با ارزشها و هنجارهای مورد نظر اسلام داشته باشد.
این مقاله تلاش دارد به عوامل اصلی که از دیدگاه قرآن، موجب ایجاد و گسترش فرهنگ و هنجارهای مطلوب و مورد نظر شریعت اسلام و در نتیجه هنجارمند شدن جامعه مسلمانان میشود، بپردازد.
در بعد عملی و رفتاری نیز قرآن توجه ویژهای به پایبندی آحاد جامعه به دستورات الهی به عنوان هنجارهای مطلوب خود مبذول داشته و برای آن، کارکردهای متعددی را برشمرده است؛ برای نمونه، قرآن باور قلبی افراد به ارزشهای الهی و پایبندی عملی به آنها را موجب افزایش علاقه مردم به یکدیگر و تقویت انسجام و همبستگی اجتماعی در جامعه مٶمنان میداند: ( إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا( (مریم/ 96؛ (طباطبایی، 1374: 14/154؛ مکارم شیرازی و همکاران، 1374: 13/144؛ آخوندی و ایازی، 1394: 45) که به طور طبیعی میتواند زمینه رشد و پویایی دینداری را در میان افراد جامعه مٶمنان فراهم آورد: ( وَالَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُکَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَحْسَنَ الَّذِی کَانُوا یَعْمَلُونَ( (عنکبوت/ 7؛ هاشمی رفسنجانی، 1378: ج14؛ مکارم شیرازی و همکاران، 1374: 16/218؛ طباطبایی، 1374: 16/155؛ آخوندی و ایازی، 1394: 46).
بدیهی است که هر چه هنجارهای مورد نظر برای ایجاد و استقرار رفتارهایی خاص، تناسب بیشتری با ارزشهای واقعی و مسلط جامعه داشته باشند، امکان تحقق آنها نیز بیشتر خواهد بود.