چکیده:
این مقاله با محوریت سخنی از امام صادقA است به یکی از یارانش که وی فرج را در گشایش امور دنیوی میدانست و امام دیدگاه او را تصحیح فرمود: «هرکس این امر امامت را بشناسد، به سبب انتظارش فرج یافته است.» وی نگاهی حداقلی و سطحی به امر فرج داشت؛ درحالیکه با نگاه حداکثری و راهگشا به امر فرج، جایگاه والای آن، از منظر ایمه آشکار میگردد، طبعا معنای فرج در شکل جامع آن که زیر بنا واساس تمام تفکرات مهدوی است، تبیین و رابطه آن با انتظار آشکار خواهد شد. این نوشتار با روش توصیفی، تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانهای سازماندهی شده است. یافتههای پژوهش نشان میدهند برای فرج مراحل ومراتبی قابل تصور است که با مبنا قرار دادن روایت یاد شده به دو مرتبه از مراتب فرج، در ضمن دو مرحله اشاره میشود: مرتبه اول که «نگاه حداقلی» و پایینترین رتبه را دارد، عبارت است از فرج در امور دنیوی، و مرحله دوم آن که «نگاه حداکثری» به فرج است، همانا فرج اخروی است، که از نظر امام معصوم ممدوح شمرده شده و برای منتظران اثر تربیتی خواهد داشت، و با تبیین این مرحله، معنای امر فرج روشن میشود.
خلاصه ماشینی:
یافتههای پژوهش نشان میدهند برای فرج مراحل ومراتبی قابل تصور است که با مبنا قرار دادن روایت یاد شده به دو مرتبه از مراتب فرج، در ضمن دو مرحله اشاره میشود: مرتبه اول که «نگاه حداقلی» و پایینترین رتبه را دارد، عبارت است از فرج در امور دنیوی، و مرحله دوم آن که «نگاه حداکثری» به فرج است، همانا فرج اخروی است، که از نظر امام معصوم ممدوح شمرده شده و برای منتظران اثر تربیتی خواهد داشت، و با تبیین این مرحله، معنای امر فرج روشن میشود.
اگر چه مرتبه اول از انتظار فرج که عبارت از آرزوی گشایش در امور دنیوی است، و خود نیز مرتبه نازلهای از مراتب انتظار است؛ در پارهای از ادعیه و روایات مورد توجه قرار گرفته و اینگونه دعا میکنیم: «اللهم اکشف به همنا و غمنا»؛ با توجه به بعضی روایات که این نوع نگاه به فرج، مورد نکوهش و یا نگاه حداقلی و سطحی به انتظار فرج شمرده شده است؛ جامعه منتظر باید به حقیقت امر فرج نگاه حد اکثری مورد نظر ائمه اطهار را داشته باشد.
توجه به سؤالات فرعی: آیا فرج در ساماندهی امور دنیوی در ادعیه و زیارات به کار نرفته است ؟ بین فرج و انتظار چه رابطهای است؟ آیا نوع نگاه ما به انتظار در تحقق فرج دخالتی دارد؟ این پژوهش، ضمن بررسی روایت ابا بصیر از امام صادق از منظر ذکر منابع اولیه و اختلاف نسخهها و اعتبار آنها، با کمک کتابهای لغت، معنای ظاهری آن را روشن کرده و با استفاده از دیدگاه مفسران حدیث، و عرضه محتوایی آن بر مسلمات قرآن و سنت، حقیقت معنای فرج را روشن و نگاه حداکثری به معنای فرج را که مورد توقع ائمه است؛ تبیین کرده است.