چکیده:
تعالی فرهنگی هر جامعه؛ در گرو شناخت صحیح دستاوردهای گوناگون و آثار فرهنگی و
میراثهای مادی و معنوی پیشینیان و برقراری ارتباط آگاهانه با آن آثار است. با احیای نسخ خطّی
شناخت هرچه بیشتر مجاهدات و قابلیتهای علمی اندیشمندان پیشین، میسرتر شده و فضای
پاسخگویی به بخشی از نیازهای علمی پژوهشگران جدید ایجاد میشود. با تصحیح و احیای آثار
گذشتگان و بازگرداندن هر یک از آثاری که به صورت نسخة خطی در کنج کتابخانهها مهجور
ماندهاند، میتوان زنجیره فرهنگ و تمدّن را کامل نمودء و به شناختی دقیق و قضاوتی صحیحتر دربارة
پیشینة فرهنگ و ادب ایران رسید. این ضرورت در حوزه زبان و ادبیّات بیشتر احساس میشودء زیرا
هر متنی گوشهای از ساختار و تاریخ تطور زبان و ادبیّات ما را نشان میدهد. تحفةالعجم از نسخههای
خطّی سده سیزدهم هجری است که تاکنون تصحیح نشده است و تصحیح و چاپ آن میتواند مارا
با ادبیّات و ویژگیهای زبانی این دوره، آشناتر سازد. از این اثر سه دست نوشته تاکنون شناسایی شده
است و این پژوهش بر اساس نسخة ۱4۲۷ کتابخانه مجلس انجام یافته است. بیشک معرّفی و
تصحیح این متن، تلاشی در جهت احیاء و بازگردانی یکی از متون بلاغی و دستوری قرن سیزدهم
هجری به مجموعة بزرگ اداب فارسی است. این پژوهش میتواند زمینة مناسبی» برای آشنایی بهتر
محقّقان؛ دانشجویان و دوستداران ااب فارسی» با یکی از شخصیّتهای ادبی آن دوره» که تاکنون
آثارش مورد توجّه قرار نگرفته است، فراهم وازد.
خلاصه ماشینی:
معرّفی تحفةالعجم تحفة العجم، نسخۀ خطی منثور با محتوایی آموزشی، برای تعلیم فنون بلاغی، عروض و قافیه و لغت است که در آن مباحثی نیز در دستور زبان فارسی، مانند صرف و نحو و املاء و چگونگی ادای کلمات دیده میشود .
البتّه وی مطالب دیگری در بارة چگونگی کاربرد الفاظ مورد وصف قرار داده است که تحفةالعجم در بابی از احوال متکلّم و اوصاف کلام بلیغ را مشخّص میسازد؛ مثلاً این که گوینده برای تجلی و بیان هر مطلب، باید الفاظی به کار برد که با هدف او از تجلّی و بیان آن کلام و مفهوم و فضای مشروح، مطابقت داشته باشد؛ و یا در مواضع ذمّ و مدح، از واژه هایی متناسب با این مقامات استفاده کند.
«در تحفةالعجم وسیلة برقراری القای مفاهیم و شیوة آن را در فهم مطالب بسیار مهمّ میداند؛ بنابراین کلام باید به آشکارترین صورت خود تجلّی و بیان شود و از هر گونه پیچیدگی در لفظ که مانع فهم معنای آن شود، مبرّا باشد.
» (همان: 5) علم بدیع شاخهای از علم بلاغت نویسندة تحفةالعجم مباحثی چون آرایههای بدیع معنوی و بدیع لفظی را در کتابش آورده و آنها را جزو مباحث بلاغی برشمرده است.