چکیده:
بررسی ارتباط متقابل فرم و محتوا در آثار عرفانی - ادبی علاوه بر تبیین کارکردهای عناصر دخیل در آن متون، انگیزههای مؤلف را از نگارش آن اثر نشان میدهد. مصباح الهدایه اثر معروف و برجستۀ عرفانی عزالدین محمود کاشانی در قرن هشتم هـ است که در زمینۀ عرفان نظری نگاشته شده است. مؤلف با گسترش تبویب آرای نظری صوفیه، استشهاد به اقوال ایشان و توجه افراطی به ساختار موسیقایی کلام میکوشد از زبان تصوف که در قرن هشتم هیچگونه صدق عاطفی و تجربۀ نفسانی ندارد، آشناییزدایی کند؛ اما این توجه افراطی به ساحت موسیقایی زبان، جز مبتذلساختن آن و مرموز و مغموضساختن کلام نتیجهای در پی ندارد و هرگز از تجارب اصیل عرفا در سدههای نخستین خبر نمیدهد. نگارندگان در این نوشتار با تبیین انگیزهها و عوامل درونمتنی و برونمتنی به تحلیل چرایی کاربرد آگاهانه موسیقی در کتاب مصباح الهدایه میپردازند. بهطورکلی، فقر تجارب اصیل عرفانی در قرن هشتم، تقلید از ساحت لفظی زبان عرفانی ابنعربی در تکوین عوالم عرفانی – موسیقایی، سبک فنّی و قابلیت ساختارهای صرفی و اشتقاقی زبان عربی ازجملۀ اسباب و انگیزههای مؤلف از کاربرد آگاهانۀ موسیقیِ کلام بوده است. علاوهبراین، بررسی تطبیقی متن مصباح الهدایه با منابع عربی آن و کیفیت تأثیرپذیری مؤلف از سخنان صوفیه، نشان میدهد که مؤلف در بهرهگیری از مضمون سخن مشایخ، استشهاد به سخنان ایشان و گسترش محور افقی کلام مشایخ، ساحت موسیقایی کلام را تقویت کرده است.
The study of the relationship between form and content in mystical-literary works, in addition to explaining the functions of the elements involved in those texts, shows the author's motivations for writing that work. Mesbah-al-Headayeh is a famous and prominent mystical work of Ezzodin Mahmoud Kashani in the eighth century written on theoretical mysticism. By extending the appeal of Sufi theoretical thought, the author strives to demystify Sufi language, which is devoid of any emotional truth and sensual experience in the eighth century, But this extreme focus on the musical realm of language has nothing to do with its vulgarity and mysterious and sophisticated vocabulary and never speaks of authentic mystical experiences in the first centuries. In this article, the authors analyze the reasons for conscious use of music in Mesbah al-Hedayeh by explaining the contextual and extramarital motivations and factors. In general, the depletion of authentic mystical experiences in the eighth century, imitation of Ibn Arabi's mystical language in the development of mystical-musical worlds, the technical style and ability of the Arabic mystical and derivative structures, were the author's motives for conscious use of the word music. Meanwhile , comparative study of Mesbah-al-Hedayeh with its Arabic references shows the quantity and quality of impressibility of author from sheiks( preceptors) ' ideas .Author has strengthened the musical structure of word through using the meaning of sheiks '( preceptors) ideas and referring to their ideas and extending horizontal axis of sheiks' (preceptors) word .
خلاصه ماشینی:
علامه همـایی در مقدمـۀ ارزشمند خود بر کتاب مصباح الهدایه دربارٔە تأثیرپذیری صوفیان قرن هفـتم و هشـتم از دو مکتب عابدانه سهروردّیه و محییالدین بن عربی مینویسد: «صوفیان قرن ٧-٨ هجـری که سلسلۀ مشایخ سهروردّیه را تشکیل میدهند، از قبیل نورالدّین عبدالصـمد اصـفهانی نطنزی و استادش نجیب الدین علی بزغش شیرازی در تحت تعلیم و تربیت دو کتـاب یـا دو مکتب بوده اند، یکی مکتب علمی محیی الدّین بن عربی متوّفی (٦٣٨ هـ ق) و ابن فارض متوفّی (٦٣٢ هـ ق) و دیگر مکتب عملی عوارف المعارف سهروردی ؛ به ایـن طریـق کـه علوم عرفانی را از کتب محییالدین و اشعار ابن فارض و اعمال طریقت و رسـوم خانقـاه را از عوارف المعارف میگرفتند، ازاین جهت است که کتاب فتوحات و فصوص محییالـدین و تائیۀ ابن فارض ما بین ایشان بسیار اهمیت داشته و ظاهرًا در جزو کتب درسـی ایشـان بوده و بیشتر شروح و تعلیقات مهم که بر این کتاب ها نوشته شده از مشایخ بـزرگ ایـن سلسله مانند سعیدالدین فرغانی و کمال الدین عبـدالرزاق کاشـانی و عزّالـدین محمـود و ظهیرالدّین عبـدالرحمن اسـت » [٢٥، صـص ٤٥-٤٦] عـلاوهبـراین ، عزّالـدین محمـود در ساخت و پرداخت عرفان نظری خود از چهار منبع کتاب عـوارف المعـارف شـیخ الاسـلام شهاب الدین سهروردی ، رسالۀ قشیریه ابوالقاسم قشیری ، کتاب اللمع فی التصوف ابونصـر سرّاج طوسی و کتاب قوت القلوب ابوطالب مکّی بهره جسته است [همان ، ٦٠-٦٣].