خلاصه ماشینی:
به مقتضای مراعات مباحث سیاسی در هر عصر و با توجه به سیال بودن موضوعات سیاسی، برخی از مباحثی که در زمانهای قدیم ذیل فقه سیاسی قرار داشتند، از ذیل آن خارج شده و در محدوده فقههای تخصصی دیگری قرار گرفتهاند.
بر این اساس، آنچه فقه سیاسی در عصر حاضر را از زمان گذشته متمایز میکند نه تعریف آن، بلکه رویکرد فردی و غیر حکومتی از مباحث فقه سیاسی است که در عصر حاضر به سوی رویکرد فقه حکومتی گرایش یافته است: «در میان كتب فقهى شیعه، بسیارى از مباحثى كه مربوط به اداره كشور است، مثل مسئله حكومت، مسئله حسبه و چیزهایى كه ارتباط پیدا مىكند به كارهاى جمعى و داشتن قدرت سیاسى، چند قرن است كه جاى اینها خالى است.
بدیهی است این گرایش فقهی، در عرض گرایشهای تخصصی دیگری مانند فقه اقتصادی، فقه عبادی، فقه تربیتی و فقه پزشکی، قرار دارد و تنها استنباط مباحث و موضوعات سیاسی را مورد عنایت قرار میدهد.