تحلیل و بررسی اندیشۀ حکومت اسلامی در «کشف اسرار» مقاله

یکی از مهم‌ترین مسائل مورد مناقشه درباره اندیشه و فکر سیاسی بنیان‌گذار جمهوری اسلامی، تفاوت فکر سیاسی وی در دهه‌های 20 و 30 با دهه 40 به بعد است. به‌ویژه آنجا که به نظر می‌رسد در کتاب «کشف اسرار» به نوعی نظارت فقیه بر ساختار سیاسی باور دارد و در کتاب «ولایت فقیه»، لزوم حکومت اسلامی به زعامت فقیه را اثبات می‌نماید. بر این مبنا، پرسش مهمی مطرح می-شود. آیا در کتاب «کشف اسرار» نباید به دنبال اندیشه حکومت اسلامی به آن معنا که در کتاب «ولایت فقیه» تبیین شده، باشیم؟ بسیاری از پژوهشگران از منظرهای مختلفی به این پرسش پاسخ مثبت داده‌اند. اما یافته‌های پژوهش حاضر که عمدتا مبتنی بر بررسی زمینه‌های نظری است، نشان می‌دهد که در واقع تحول اساسی در فکر سیاسی آیت‌الله خمینی رخ نداده و اندیشه حکومت اسلامی را که در کتاب «ولایت فقیه» توضیح داده شده، می‌توان در کتاب «کشف اسرار» نیز جست‌وجو نمود؛ البته نه بدان صراحت. این عدم صراحت نیز عمدتا به دلایل تاریخی، سیاسی و مذهبی بوده است.

تحلیل و بررسی اندیشۀ حکومت اسلامی در «کشف اسرار» * امیرحسین حاتمی چکیده یکی از مهم ترین مسائل مورد مناقشه درباره اندیشه و فکـر سیاسـی بنیـان گـذار جمهوری اسلامی، تفاوت فکر سیاسی وی در دهه های ٢٠ و ٣٠ بـا دهـه ٤٠ بـه بعد است . امـا یافتـه هـای پـژوهش حاضـر کـه عمدتاً مبتنی بر بررسی زمینه های نظری است ، نشان میدهد که در واقـع تحـول اساسی در فکر سیاسی آیت الله خمینی رخ نداده و اندیشه حکومت اسلامی را که در کتاب «ولایت فقیه » توضیح داده شده ، میتوان در کتـاب «کشـف اسـرار» نیـز جست وجو نمود؛ البته نه بدان صراحت . با وصف آنچه گفته شد، هدف اصلی این پژوهش که با روشی مقایسه ای و توصـیفی- تحلیلی فراهم آمده ، پاسخ گویی به این پرسش اسـت کـه آیـا اندیشـه سیاسـی آیـت الله خمینی در طول زندگی سیاسیاش دچار تحولی اساسی شده است ؟ و اینکه آیـا اندیشـه سیاسی وی در «کشف اسرار» با آنچه بعدًا در کتاب «ولایـت فقیـه » نظریـه پـردازی کـرد، تفاوت اساسی دارد؟ بر این مبنا، فرضیۀ اصـلی ایـن مقالـه آن اسـت کـه چـارچوبی کـه اندیشه سیاسی آیت الله خمینی در آن تکوین و تکامل یافت ، هیچ گاه دچار تحول اساسی نشد و صرفاً در برخی مقاطع ، بنا بر دلایـل مـذهبی و اجتمـاعی، برخـی جنبـه هـای آن برجسته و برخی جنبه های آن کمتر مورد توجه قرار گرفت . نتیجـه این مسئله آن است که آیت الله خمینی در اواخر دهـه ٤٠ و بـه دنبـال برخـی تحـولات سیاسی و اجتماعی، اندیشه ولایت فقیه را به مثابه جایگزینی برای نظام سـلطنتی ابـداع نمود.