چکیده:
خاندان‌بویه از شرایط سیاسی و اجتماعی دیلم و از پس‌زمینه فکری اهالی تبرستان، بهره جستند تا با تکیه بر روحیه جنگاوری و بیگانه‌ستیزی، پادشاهی تازه‌ای را پایه‌گذاری کنند. جغرافیای‌تاریخی تبرستان در چگونگی بهره‌گیری خاندان‌بویه از اندیشه «ایرانشهری» و «فره‌ایزدی»، موثر بوده‌است. پرسش اصلی مقاله این است که جغرافیای تبرستان چه تاثیری در تداوم اندیشه ایرانشهری و تاسیس پادشاهی خاندان بویه داشته است؟ این تحقیق برای بازشناسی جایگاه تبرستان در اندیشه ایرانشهری و تبیین تاثیرات آن در کامیابی بویهیان برای رسیدن به پادشاهی، از رویکرد تاریخی-تحلیلی و روش تحلیل محتوا و همسنجی منابع تاریخی بهره برده‌است. به نظر می‌رسد به سبب پیشینه تبرستان در نظام سیاسی و اجتماعی ایران باستان و شرایط جغرافیایی خاص آن، تفکر باشندگان این سامان که در سده‌های پس از سقوط ساسانیان همچنان با اندیشه ایرانشهری دوره باستان درهم‌تنیده شده بود، در پایه‌گذاری پادشاهی خاندان بویه تاثیر گذاشت. این بررسی نشان می‌دهد جغرافیای تبرستان آن را مکان امنی برای سکونت کرده بود و از این‌رو حاکمانش در دوران باستان استقلال‌نسبی داشته‌اند. همین روحیه استقلال‌طلبی و بهره‌گیری از پس‌زمینه اندیشه ایرانشهری، بعد از فروپاشی ساسانیان، موجب پایه‌گذاری پادشاهی بویهیان با رنگ‌وبوی ایرانی شده بود.
Buyid dynasty used Deylam political and social conditions and Tabaristan inhabitants’ intellectual background to establish a new kingdom based on the spirit of warfare and anti-alien. Tabaristan historical geography has influenced the way Buyid dynasty used the idea of "Iranshahri" and "Farah izadi". The main question of the article is what effect did Tabaristan geography have on continuing Iranshahri thought and establishing Buyid dynasty kingdom. This research has used historical-analytical approach and content analysis method and historical sources assessment to recognize Tabaristan position in Iranshahri thought and explain its effects on the success of Buyids to reach the kingdom. It seems that due to Tabaristan background in the political and social system of ancient Iran and its special geographical conditions, people’s thought of this system which tangled with Iransshahri thought of ancient era even centuries after the fall of Sasanian, influenced the establishment of the Buyid dynasty kingdom. This study indicates that Tabaristan geography had made there a secure place to reside. Thus, its rulers had relative independence in the ancient era. This same spirit of independence-seeking and using the background of Iransshahri thought had led to the establishment of the Buyid kingdom with Iranian features after the fall of Sasanian.
خلاصه ماشینی:
پرسـش اصـلي مقالـه ايـن اسـت کـه جغرافياي تبرستان چه تأثيري در تداوم انديشه ايرانشهري و تأسيس پادشـاهي خانـدان بويه داشته است ؟ اين تحقيق براي بازشناسي جايگاه تبرستان در انديشه ايرانشـهري و تبيين تأثيرات آن در کاميابي بويهيان براي رسيدن به پادشـاهي ، از رويکـرد تـاريخي - تحليلي و روش تحليل محتوا و همسنجي منابع تاريخي بهره برده است .
به نظر مي رسـد به سبب پيشينه تبرستان در نظام سياسي و اجتماعي ايران باستان و شـرايط جغرافيـايي خاص آن ، تفکر باشندگان اين سامان که در سده هاي پس از سقوط ساسانيان همچنـان با انديشه ايرانشهري دوره باستان درهم تنيده شده بود، در پايه گذاري پادشـاهي خانـدان بويه تأثير گذاشت .
اين پژوهش با رويکرد توصيفي - تحليلي و به روش کتابخانه اي و با تکيه بر منـابع دست اول تاريخي ، نخست جايگاه تبرستان در انديشه ايرانشـهري را مشـخص کـرده و سپس با مرور اقداماتي که بويهيان براي رسيدن بـه پادشـاهي انجـام دادنـد، همگرائـي تکاپوي آنان با مؤلفه هاي انديشه ايرانشهري را نشان داده است .
پرسش اصلي مقاله اين است که جغرافياي تبرستان چه تأثيري در تداوم انديشه ايرانشهري و تأسيس پادشـاهي خاندان بويه داشته است ؟ مدعاي تحقيق اين است که به دليل پيشينه تبرسـتان در نظـام سياسي و اجتماعي ايران باستان و شرايط جغرافيايي آن ، تفکر باشندگان اين سامان پس از سقوط ساسانيان همچنان با انديشه ايرانشهري دوران باستان درهم تنيده شده بـود.
ايـن عمليـات شکسـت خورد و عليبن کلويه با وجود بدعهدي جوان ترين بـرادران بويـه ، او را کـه بـه شـدت مجروح شده بود، مداوا کرد و با ارسال هدايايي، شرح وقايع را براي علي بويه نوشت .
(
, 
, 
)
