چکیده:
زیارت بهعنوان یکی از شاخصهها و به نوعی بروز و تجلی عملی دینورزی در تمامی جوامع قابل مطالعه است. این کنش در ایران در گذر از تجربه تجدد تغییرات نه ماهوی، بلکه عینی (ابجکتیو) داشته است.
زیارت در ایران در گذر تجدد تغییراتی را تجربه کرده است که این کنش را از حالتی همگن و متوازن به کنشی ناهمگن و نامتوازن تبدیل کرده است. ایجاد سنخهایی متنوع و متکثر در سبک زیارت ایرانی گواه بر تغییر و به نوعی پیامد تجربه تجدد است.
ما در این مقاله درصدد شناخت و فهم عناصر ناهمگن (شناخت سنخها) در کنش زیارت با تمرکز بر تنوع به وجود آمده در پی تجدد و در نهایت عرفیگرایی هستیم. به بیان دیگر با نسبتیابی کنش زیارت امام رض (ع) با تجدد و در نهایت عناصر مترتب بر آن همچون عرفی شدن در ایران معاصر، انواع سنخهای به وجود آمده در بستر کنش زیارت در حرم مطهر امام رضاg را بررسی و دستهبندی کنیم. صورتبندی ارائه شده در قالب انواع سنخهای زیارتی به زیارت آیینمدار، دورادور، زنانه، کلانشهری و سیاسی اختصاص داده شده است. رویکرد روشی اتخاذ شده در این مقاله، کیفی و با تکیه بر دیدگاههای مردمنگاری است. دادههای تحقیق نیز از منابع گوناگون همچون دلنوشتههای زائران، عریضهها و سفرنامهها، مصاحبهها، مشاهدات، خودمردمنگاری و دیگر منابع کمی و کیفی حاصل شده است.
Pilgrimage as a practical manifestation of religiosity could be studied through the context of different communities. In the process of Modernism in Iran, this ritual as a social action have encountered rather objective changes. Although pilgrimage was considered as a homogenous and balanced interaction, today it has turned into a heterogeneous and imbalanced one. Varieties of typical Iranian pilgrimage can be seen as a consequence of Modernism in Iran.In this study, we try to explore and understand heterogeneous elements incorporated in pilgrimage focusing on this variety of pilgrimage caused by Modernity and the so-called Secularism. We tend to find out if one can examine a traditional and religious action like pilgrimage with the help of modern developments in society. Hence, five categories of pilgrimage in Iranian society is recognized here as, ritualistic, distance, feminine, metropolitan, and political pilgrimage. Methodology in this qualitative research is based on ethnographic perspectives. The data is gathered from letters of pilgrims to Imam Reza, their travel stories, interviews and auto-ethnography of the researchers.
خلاصه ماشینی:
کنش زيارت نيز در ايـن دوره از تحـولات جهان معاصر بي نصيب نبوده و با رويکردي مردم نگارانه به نيکي متوجه اين مسـئله مـي شـويم کـه زيارت به مثابه امري «همگن و يک وجهـي در جهـان زيسـت انسـان پيشـامدرن »، بـه يـک مقولـه «ناهمگن و چندوجهي براي انسان و جامعه مدرن » تبديل شده اسـت (فاضـلي و اکبـري ، ١٣٩۶، ص١٩).
فلذا مطالعه تغييرات کنش زيارت در ايران معاصر، از اين حيث ضروريست چراکه فهم و ارائه پيش بيني ها از آنچه فراروي تأثيرات مدرنيته ، عرفيگرايي ، صنعتي شدن و کلان شهري شدن در پيش روي دين ورزي در جامعه معاصر ايران قرار داده اسـت و خواهـد داد، تعيين کننـده بسـياري از برنامه هاي نهادهاي فرهنگي ، آموزشي ، اجتماعي و اقتصادي خواهد بود.
از اين رو مطالعه نسبت يابي ميان جريان مدرنيته و در پي آن عرفي شدن جامعه معاصر ايران بـا سنخ هاي نوين پديد آمده در بستر کنش زيارت ضروري مي نمايد و موضوع اين مقالـه قـرار گرفتـه است ، چراکه کنش زيارت به عنوان يکي از سنتي ترين و شرعي تـرين آداب و آيـين هـاي متصـور در زمينه و بافت مذهبي به شمار ميآيد.
طبقه بندي ارائه شده از زائران (سنتي ، مدرن ، گردشگر)١ که امکان فهم و تمييز ميان سـنخ هـاي زيارت را ايجاد کرده است در اين مطالعه ضروري بوده ؛ اما هدف اصلي اين تحقيق يعني مطالعه و نسبت يابي ميان مدرنيته و ميزان عرفيگرايي با در نظر گرفتن سنخ هاي پديد آمده در کـنش زيـارت خواهد بود.