چکیده:
اسلام بهعنوان دین کامل برای همة ابعاد زندگی ما برنامه دارد و هیچکدام از ساحتهای زندگی انسان خالی از ارزشهای اسلامی نیست. تحقیقات زیادی در مورد استقراء ارزشهای اسلامی در ساحات مختلف زندگی صورت گرفته است؛ اما مطلبی که کمتر به چشم میخورد، رتبهبندی و بیان سلسلهمراتب ارزشهاست. از سوی دیگر، برای بیان جایگاه هر ارزش، لازم است ملاک ارزیابی و رتبهبندی ارزشها مشخص شود تا براساس آن، ارزشها در ساحات مختلف مورد مقایسه قرار بگیرند. تحقیق پیشرو با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی آیات، روایات و ادلة عقلی پرداخته، تا ملاکهایی را بیابد که تقدم وجودی یا رتبی یک ارزش را نسبت به ارزش دیگر بیان میکند و در مجموع به ملاکهای ذیل دست یافته است: تقدم ارزشهای حقوقی نسبت به ارزشهای اخلاقی، ارزشهای راهنما، رابطة منطقی بین بینش، گرایش و رفتار، تقدم وجودی افعال ارزشی نسبت به صفات ارزشی و برتری ارزشهای غایی نسبت به ارزشهای زمینهساز.
خلاصه ماشینی:
تحقیق پیشرو با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی آیات، روایات و ادلة عقلی پرداخته، تا ملاکهایی را بیابد که تقدم وجودی یا رتبی یک ارزش را نسبت به ارزش دیگر بیان میکند و در مجموع به ملاکهای ذیل دست یافته است: تقدم ارزشهای حقوقی نسبت به ارزشهای اخلاقی، ارزشهای راهنما، رابطة منطقی بین بینش، گرایش و رفتار، تقدم وجودی افعال ارزشی نسبت به صفات ارزشی و برتری ارزشهای غایی نسبت به ارزشهای زمینهساز.
با توجه به جایگاه هر ارزش در اسلام، میتوان ارزشی را والاتر از ارزشی دیگر دانست؛ چنانکه در روایات اسلامی این کار، گاهی توسط معصومان( صورت گرفته است؛ همانند مقایسة دو صفت ارزشی «جود» و «عدالت» توسط امیرمؤمنان علي( (نهجالبلاغه، 1414ق، حکمت 437)، که نشان از اهمیت و اولویت یک ارزش به نسبت با ارزش دیگر دارد؛ حتی اگر فقط از جهت خاصی با یکدیگر مقایسه شوند.
مطلب دیگری که باید در نظر داشت این است که ارزشهای اسلامی، تشکیکی و دارای مراتب هستند و زمانی که دو ارزش با یکدیگر مقایسه میشوند و یکی نسبت به دیگری مقدم میشود به این معنا نیست که ابتدا ارزش اول باید در تمام مراتب ایجاد شود و سپس نوبت به ارزش بعدی برسد؛ بلکه در هر جایگاه، مرتبهای از آن ارزش مقدم بر مرتبهای از ارزش دیگر است؛ زیرا مفاهیم ارزشی، مفاهیمی مشکک و دارای مراتب هستند.
بنابراین، در این روایت، ولایت ارزشی است که بر ارزشهایی مانند نماز، روزه، حج و زکات مقدم است؛ زیرا نسبت به آنها راهبری میکند و کلید تحقق آنهاست به علاوه در این روایت یک معیار و ملاک کلی نیز بیان میشود که از آن میتوان در موارد مشابه استفاده کرد و به عنوان یک ملاک کلی برای رتبهبندی ارزشها مورد استناد قرار داد.