بازخوانی مسأله عبادیت و مالکیت در وقف مبتنی بر اصطلاح‌شناسی حدیثی مقاله

نویسنده: پیروزفر، سهیلا ؛ حسین زاده، زهرا ؛ حق پناه، رضا ؛

آموزه های فقه مدنی پاییز و زمستان 1399 - شماره 22 ، ب (وزارت علوم/ISC (‎24 صفحه - از 83 تا 106 )

کلیدواژه ها: وقف عبادیت وقف مالکیت در وقف Endowment ownership Endowment divine intention

چکیده:

مسأله عبادیت وقف و نیز مالکیت آن در میان فقیهان همواره محل گفتگو بوده است. چنان‌که در تعیین مالک عین موقوفه نیز آراء گوناگون و متضادی وجود دارد. از سوی دیگر، بسیاری از فقیهان متأخر وقف را «عقد» لازم برشمرده و حتی لزوم ناشی از عقد را دلیلی بر عدم اشتراط قصد قربت در آن دانسته‌اند. این نوشتار، که به شیوه توصیفی تحلیلی و روش کتابخانه‌ای سامان یافته، تلاش کرده است ضمن ارائه اختصارگونه نظرات و ادله، به تبیین و تحلیل مستدل آن‌ها بپردازد. از نگاه این تحقیق، حل ریشه‌ای مسأله، در گرو اصطلاح شناسی دقیق واژه «صدقه» در روایات است. توجه به این نکته کلیدی که وقف در عموم روایات و نیز در سده‌های نخست اسلامی، با واژه «صدقه» بیان می‌شده است به همراه شواهد و قرائنی که وقف را از سایر مصداق‌های صدقه متمایز می‌سازد، منتج به این می‌شود که از یکسو وقف، نوعی «ایقاع لازم» و نیازمند قصد قربت است و برگشت‌ناپذیری در آن نیز به همین سبب می‌باشد و از سوی دیگر، عین موقوفه پس از وقف، به مالکیت اعتباری خداوند داخل می‌شود.

خلاصه ماشینی:

توجه به این نکته کلیدی که وقف در عموم روایات، با واژه «صدقه» بیان می‌شده است، به همراه شواهد و قرائنی که وقف را از سایر مصداق‌های صدقه متمایز می‌سازد، منتج به این می‌شود که از یک‌سو وقف، نوعی «ایقاع لازم» و نیازمند قصد قربت است و برگشت‌ناپذیری در آن نیز به همین سبب می‌باشد و از سوی دیگر، عین موقوفه پس از وقف، به مالکیت اعتباری خداوند داخل می‌شود. دلیل آن نیز این است که مقصود از افعال مشروط به قصد قربت ـ همچون صدقه مندوبه‌ـ رسیدن به اجر و پاداش اخروی است که با انجام آن حاصل شده است، و از آنجا که جمع بین عوض و معوض شدنی نیست، امکان بازگشت و پس گرفتن معوض (مانند مالِ صدقه داده‌شده) وجود ندارد (بحرانی، بی‌تا: 22/262). نقدگونه‌ای بر دیدگاه‌ها درباره مالکیت در وقف دربارۀ نوع مالکیت وقف، دیدگاه‌های گوناگونی بین فقیهان وجود دارد که همراه با نقدهایی بر آن‌ها، به اختصار بیان می‌شود: دیدگاه اول: موقوفه ملکِ واقف است؛ چرا که وقف، اخراج مال از ملک خود و وارد کردن آن به مالکیت دیگران نیست؛ بلکه تقیید مالکیت مطلقۀ انسان است، به گونه‌ای که خرید و فروش، هبه و ارث انجام نمی‌شود. آنچه به عنوان دلیل برای این دیدگاه یاد شده، آن است که اگر کسی آن را غصب کند، «ضامن» موقوف‌علیهم است و ممنوعیت بیع، دلیل عدم مالکیت نیست؛ چرا که در رهن نیز راهن با وجود مالکیت بر رهن، حق بیع آن را ندارد (ابن ادریس حلّی، 1410: 3/154).

دریافت فایل ارجاع :
(پژوهیار, , , )

دانلود PDF
دانلود HTML

لینک کوتاه:

صفحه:

ورود / عضویت

برای مشاهده متن مقاله و یا دانلود آن لازم است وارد پایگاه شوید. در صورتی که عضو نیستید از قسمت عضویت اقدام فرمایید.

ورود