توان‌‌سنجی کاربری کشاورزی اراضی ملی با رویکرد آمایش سرزمین (مطالعۀ موردی: حوضۀ چالانچولان در شرق استان لرستان) مقاله

با توجه به اهمیت روزافزون مسائل زیست‌محیطی و افزایش دخالت بشر در محیط‌های طبیعی، لازم است با به‌کارگیری رویکرد آمایش و توسعة پایدار، در جهت حفظ منابع طبیعی کوشید و هم‌سو با سرزمین و توان تولیدی آن حرکت کرد. توپوگرافی ناهموار استان لرستان سبب شده بخش زیادی از اراضی، به دلیل شیب تند و جلوگیری از تخریب منابع طبیعی، به عنوان اراضی ملی شناخته شوند. اما برخی فعالیت‌ها، مانند کشاورزی و صنعت و گردشگری و ...، با شرایط و ضوابط خاص در آن‌ها امکان‌پذیر است. با توجه به وابستگی اقتصاد منطقه به کشاورزی و افزایش بی‌کاری، می‌توان با رویکرد آمایش سرزمین و بر اساس  توان‌‌های محیطی فعالیت‌های کشاورزی را در این اراضی توسعه داد. در این تحقیق، با ماهیت کاربردی، هدف‌ْ تعیین توان اراضی ملی حوضة چالانچولان در شرق استان لرستان جهت توسعة فعالیت‌های کشاورزی بود و از ابزار و داده‌هایی مانند نقشه‌های توپوگرافی و زمین‌شناسی و داده‌های اقلیمی و خاک‌شناسی و هیدرولوژی و نرم‌افزار Arc GIS جهت تعیین اراضی ملی دارای توانایی کشاورزی بر اساس دستورالعمل‌ها و استانداردهای سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، با در نظر گرفتن شرایط محلی، استفاده شد؛ طوری که ابتدا واحدهای اراضی (ژئومورفولوژی) تهیه و سپس کاربری‌های مجاز در هر یک از واحدهای همگن زیست‌محیطی تعیین شد. در ادامه از متغیرهای مختلف جهت شایستگی اراضی ملی برای کاربری‌های کشاورزی استفاده شد. یافته‌های تحقیق نشان داد اراضی ملی محدودة مورد مطالعه برای زراعت دیم در مقایسه با زراعت آبی و باغ‌داری مناسب‌ترند که دلیل آن خاک‌زایی ضعیف ناشی از ویژگی‌های زمین‌شناسی منطقه و منابع آبی محدود است. نتایج تحقیق بیانگر آن است که اراضی واقع در دشت‌ها و رسوبات آبرفتی برای کشاورزی آبی و باغ‌داری و دشت‌سرها برای کشت دیم مناسب‌ترند.

Due to the growing importance of environmental problems and increasing human interventions in natural environments, it is necessary to use spatial planning and sustainable development approach in order to conserve natural resources and move along with the land and its productive capacity. The rough topography of Lorestan Province has caused a large part of its lands to be recognized as national lands due to their steep slope and the necessity of preventing the destruction of natural resources. However, there some activities such as agriculture, industry, tourism, etc., which are possible if certain conditions and criteria are met. Regarding the dependence of the region's economy on agriculture and the increase in unemployment, these lands can be used to develop agricultural activities based on their environmental potentials using spatial planning approach. The purpose of this applied study was to determine the potential of national lands of Chalancholan basin in the east of Lorestan Province for the development of agricultural activities. We used tools and data such as topographic maps, geological maps, climate data, pedology, hydrology, and Arc GIS software to determine national lands with agricultural potential based on the guidelines and standards of the Forests, Range, and Watershed Management Organization of Iran, taking into account the local conditions. To this end, first, the land units (geomorphology) were determined and then, the allowable land uses were specified in each of the homogeneous environmental unit. Next, different variables were used to assess the suitability of national lands for agricultural land uses. The study results showed that national lands under study are more suitable for dryland agriculture compared to irrigated agriculture and horticulture, the reason of which is poor pedogenesis‌ due to geological characteristics of the region and limited water resources. The study results indicate that the lands located in the plains and alluvial sediments are more suitable for irrigated agriculture and horticulture, while the lands surrounding the plains are more suitable for drayland agriculture.

دکتر، گروه جغرافياي طبيعي، دانشکدة جغرافياي دانشگاه تهران، تهران، ايران )تاريخ دريافت: ١٣٩٩/٠٠/٠٨ ـ تاريخ پذيرش: ١٣٩٩/٠٥/٢١( چکيده با توجه به اهميت روزافزون مسائل زيستمحيطي و افزايش دخالت بشر در محيطهاي طبيعي، لزم است با بهکـارگيري رويکـرد آمـايش و توسـعة پايدار، در جهت حفظ منابع طبيعي کوشيد و همسو با سرزمين و توان توليدي آن حرکت کرد توپوگرافي ناهموار استان لرسـتان سـبب شـده بخـش زيادي از اراضي، به دليل شيب تند و جلوگيري از تخريب منابع طبيعي، به عنوان اراضي ملي شناخته شوند اما برخي فعاليـتهـا، ماننـد کشـاورزي و صنعت و گردشگري و ، با شرايط و ضوابط خاص در آنها امکانپذير است با توجه به وابستگي اقتصاد منطقه به کشاورزي و افـزايش بـيکـاري، ميتوان با رويکرد آمايش سرزمين و بر اسا توانهاي محيطي فعاليتهاي کشاورزي را در اين اراضـي توسـعه داد در ايـن تحقيـق ، بـا ماهيـت کاربردي، هدف تعيين توان اراضي ملي حوضة چالنچولن در شرق استان لرستان جهت توسعة فعاليتهـاي کشـاورزي بـود و از ابـزار و دادههـايي مانند نقشههاي توپوگرافي و زمينشناسي و دادههاي اقليمي و خاکشناسي و هيدرولوژي و نرمافزار Arc GIS جهـت تعيـين اراضـي ملـي داراي توانايي کشاورزي بر اسا دستورالعملها و استانداردهاي سازمان جنگلها و مراتع کشور، با در نظر گرفتن شرايط محلي، استفاده شـد؛ طـوري کـه ابتدا واحدهاي اراضي )ژئومورفولوژي( تهيه و سپس کاربريهاي مجاز در هـر يـک از واحـدهاي همگـن زيسـتمحيطـي تعيـين شـد در ادامـه از متغيرهاي مختلف جهت شايستگي اراضي ملي براي کاربريهاي کشاورزي استفاده شد يافتههاي تحقيق نشـان داد اراضـي ملـي محـدود مـورد مطالعه براي زراعت ديم در مقايسه با زراعت آبي و باغداري مناسبترند که دليل آن خاکزايي ضعيف ناشي از ويژگيهاي زمـينشناسـي منطقـه و منابع آبي محدود است نتايج تحقيق بيانگر آن است که اراضي واقع در دشتها و رسوبات آبرفتي براي کشـاورزي آبـي و بـاغداري و دشـتسـرها براي کشت ديم مناسبترند کليدواژگان اراضي ملي، کاربري کشاورزي، واحد اراضي  رايانامۀ نويسندة مسئول : sharafi.