چکیده:
در مجموعه گفتمانهای اسلام سیاسی در افغانستان، جریان اخوانی از جهات مختلفی برجستهتر و مهمتر است و حکم پیشگام را دارد. این نوشتار با تمرکز بر تکوین و کنشگری «جریان اخوانی» در سه دهه اخیر قرن بیستم، هویت و کارنامه اسلامگرایان اخوانی در افغانستان را در چارچوب روش تحلیل گفتمان و متکی به آرای لاکلا و موفه بررسی میکند.
جریان اخوانی در افغانستان از لحاظ تباری در ادامه جریان بینالمللی اخوانالمسلمین و در بستر دهه دموکراسی 1963-1973 در افغانستان، گفتمانی قابل توجه شد. در ادامه اخوانیسم در متن تحولات شتابان دهههای 1970 و 1980 به گفتمان مهمی تبدیل شد. این گفتمان حول دال مرکزی «اسلام یگانه راه حل» شکل گرفت و عناصر مهمی مانند دولت، حزب، انقلاب، جهاد و... را در پیرامون خود مفصلبندی نمود.
گفتمان اخوانی هرچند موفق شد با به زیر کشیدن رژیم مارکسیستی در 1992، مدت کوتاهی به گفتمان هژمون تبدیل شود اما این گفتمان با برآمدن خلافتگرایان طالبان در 1996 به حاشیه رانده شد.
خلاصه ماشینی:
اندیشه و خط مشی اخوانالمسلمین بدون آنکه نام و نشان اخوان را با خود داشته باشـد، گرایش ها و احساسات اسلامگرایانه در افغانستان را در مسیر جریانی شدن قرار داد و از آغاز سال ۱۹۶۸ میلادی گفتمانی شکل گرفت که به عنوان مصدر جنبش های بنیادگرایانه ، موجب تأثیرات و تحولات سیاسی شگرفی در تاریخ معاصر افغانستان شد.
اهمیت ورود گفتمان اخوانی به افغانستان و تأثیراتی که این سـازمان بـر رونـد تحـولات فکری و سیاسی افغانستان در سه دهه پایانی قرن بیستم برجای گذاشـت ، تـا آنجاسـت کـه می توان گفت اگر جمعیت اخوانالمسلمین در مصر شکل نمیگرفت و یا حداقل براده هـای فکری آن به افغانستان نمی رسید، افغانستان مسـیری متفـاوت از آنچـه پیمـوده اسـت ، طـی می نمود و احتمالا به ورطه بنیادگرایی جهادی و طالبانی نمی افتاد.
به نظر ایشـان چالش هـای فراگیـر و معضـلات گسترده ای که در ابعاد مختلفی جامعه اسـلامی را فراگرفتـه اسـت ، معلـول غافـل شـدن از آموزه های اسلامی است و در نتیجه ، اسلام یگانه راه حل آن خواهد بود.
امین الله دریح از مورخان معاصر بر این باور است که آنچه موجب شد کار اسلامگرایان اخوانی در افغانستان رونق پیدا کند، وجود چپ گرایان مارکسیسـت ـ لنینیسـت بـود؛ وگرنـه صـرف جهـت نخست هرچند قدرت مانور اخوانیها را علیه دولت افزایش میداد، اما ظرفیت بسیج کنندگی افکار عمومی را نداشت و لذا نمیتوانست رژیم را با تهدید جدی مواجه کند.
گفتمان اسلام سیاسی اخوانی در افغانستان در طول سه دهه ، در عرصه های مختلف افـت و خیز زیادی داشته است .