رویکرد پزشکان دوره قاجار به اخلاق پزشکی؛ با تاکید بر وصایای حکیم اثر میرزاجعفر طبیب مشهدی مقاله

زمینه و هدف دستاورد پزشکان مسلمان در اخلاق پزشکی حاصل توجه ویژه ای است که آنان به مسایل اخلاقی در حرفه خویش داشته اند. این نگرش در پرتوی آموزه های اسلامی به ثمر نشسته و در تاریخ پزشکی اسلامی جایگاه ویژه یافته است. میراث ارزشمند آنان امروز می تواند در سامان دهی رویکرد نوین مسلمانان به اخلاق پزشکی موثر باشد. مواد و روش ها پژوهش حاضر کوشیده است تا با روش کتابخانه ای و رویکرد توصیفی تحلیلی، جایگاه اخلاق پزشکی در عصر قاجار و پزشکان اخلاق مدار این دوره را مورد بررسی قرار داده، همچنین کتاب وصایای حکیم، اثر میرزاجعفر طبیب، دانشمند برجسته و در عین حال کم تر شناخته شده عصر قاجار را مورد بررسی قرار داده، رهنمودها و دستورالعمل های اخلاقی آن را در زمینه چگونگی ارتباط پزشک با بیمار و خانواده وی به دست آورده، دسته بندی کند، سپس با تتبع و تحلیل یافته ها، اصول اخلاق پزشکی مورد نظر وی را استنتاج نماید. ملاحظات اخلاقی در مراجعه به متون، صداقت و امانتداری، استناد به متون مورد استفاده، پرهیز از جانبداری در استنباط از متون یا تحلیل ها رعایت شده است. یافته ها پژوهش حاضر نشان می دهد توجه به اصول اخلاق پزشکی نزد پزشکان عصر قاجار جایگاه مهمی داشته است. همچنین مبنای توصیه ها و دستورالعمل های اخلاقی در کتاب وصایای حکیم در تعامل پزشک با بیمار و خانواده وی در چارچوبی ناظر به شش اصل اخلاقی امانتداری، توکل به خدا، سودرسانی به بیمار، عدم آسیب رسانی، شفقت و مهربانی، عدالت است. نتیجه گیری حکیم محمدحسین عقیلی خراسانی، حکیم میرزامحمدتقی شیرازی، میرزاسیداحمد شریف تنکابنی، میرزاعلی دکتر همدانی رییس الاطباء، آیت ا... سیدحسین حکیم و دکتر سعیدخان کردستانی از نمونه های برتر پزشکان اخلاق مدار این دوره هستند. همچنین میرزاجعفر طبیب از جمله پزشکان مسلمان و باایمانی است که در دوره افول تمدن جهان اسلام در کتاب وصایای حکیم به طرح مباحث اخلاق پزشکی همت گمارده است. توصیه ها و نکته های اخلاقی وی علاوه بر چگونگی برخورد با بیمار ناظر به رابطه پزشک با خانواده بیمار است.

Background and Aim: The achievement of Muslim physicians in medical ethics has been a result of special attention to ethical issues in their profession. This attitude has been fruitful in the light of Islamic teachings and has found a special place in Islamic medical history. Their valuable legacy today can be instrumental in organizing a new Muslim approach to medical ethics. Materials and Methods: The present study has attempted to investigate the status of medical ethics in Qajar era and the ethical practitioners of the time by using a descriptive-analytical approach. It also studies the book of Vasaya-ie Hakim by Mirza Jafar Tabib, a prominent scientist and at the same time the lesser known person from Qajar period, summarizing its instructions and ethical guidelines for how the physician relates to the patient and his family. It finally infers the principles of his medical principles ethics by surveying and analyzing the findings of the research. Ethical Considerations: In references to the texts, honesty and trustworthiness, citation of the texts used avoidance of bias in inferring the texts or analyzes have been observed. Findings: The present study shows that paying attention to medical ethics has an important place among Muslims physicians in Qajar era. It is also the basis of the ethical recommendations and guidelines in Vasaya-ie Hakim regarding to the interaction of the physician with the patient and his Family in a framework of six ethical principles consists of trust, trust in God, benefit to the Patient, non-injury, compassion and kindness and justice. Conclusions: Hakim Mohammad Hossein Aghili Khorasani, Hakim Mirza Mohammad Taghi Shirazi, Mirza Seyed Ahmad Sharif Tonekaboni, Mirza Ali Hamdani, Ayatollah Seyed Hossein Hakim and Dr.Saeed Khan Kordestani are among the top examples of ethical practitioners in the period. Mirza Jafar Tabib is also one of the Muslims and faithful practitioners who have devoted himself to discussing medical ethics in the time of the decline of Islamic civilization. His ethical advice and tips besides how to deal with the patient are related to the physician's relationship with the patient's family.