چکیده:
فرهنگ هر کشور از آیین ها و آداب و رسومی که ریشه در زیست مشترک اعضای اجتماع آن دارند،
تشکیل شده است. گاه در مواجهه با برخی آیین ها، به دلیل نبود شناخت از ماهیت اصلی آن، افراد
دچار سردرگمی می شوند و دست به قضاوت و پیش داوری می زنند؛ اما نکته حایز اهمیت این است
که همه آنچه از گذشتگان به ما به ارث رسیده، در زمان و مکان خود کارکرد م ثبت و منفی را،
همچون دو روی یک سکه، توامان دارا هستند، از جمله آیین و رسمی که بیش از سایر رسوم، مورد
انتقاد قرارگرفته خون بس است. مقاله حاضر، مطالعه ای جامعه شناختی ب ا روش اسنادی و تاریخی
است که مهم ترین دستاورد آن، بیان کارکردهای ترمیمی و تنبیهی خون بس است. حقوق و عدالت
ترمیمی از مهم ترین جلوه های مدنیت به شمار می رود و آیین خون بس رایج در میان ایلات و عشایر
به خوبی می تواند معرف این نوع از مدنیت باشد. بررسی کارکردهای این آیین در جوامع ایلات و
عشایر، کارکرد ترمیمی آن را نشان می دهد و البته روی دیگر سکه به نام حقوق تنبیهی علیه دختران
است چراکه حق انتخاب آنان را به نفع ترمیم یا به عبارتی، حفظ جامعه، نادیده می گیرد؛ به این
ترتیب، آیین خون بس نیز مانند دیگر پدیده های اجتماعی کارکرد مثبت و منفی دارد.
خلاصه ماشینی:
بررسي کارکردهاي اين آيين در جوامـع ايـلات و عشاير، کارکرد ترميمي آن را نشان ميدهد و البته روي ديگر سکه به نام حقوق تنبيهي عليه دختـران است چراکه حق انتخاب آنان را به نفع ترميم يا به عبارتي، حفظ جامعه ، ناديـده مـيگيـرد؛ بـه ايـن ترتيب ، آيين خون بس نيز مانند ديگر پديده هاي اجتماعي کارکرد مثبت و منفي دارد.
در اينجا به باور دورکيم ١، به دليل سـنتي بودن ، جامعه مکانيکي حاکم است و آنچه حاکميت دارد، حقـوق تنبيهـي اسـت (بـراي ساکت کردن وجدان جمعي گروهي که مقتول از اعضاي آنان بوده است )؛ امـا در واقـع کارکرد آيين خون بس خلاف موضوع را اثبات ميکند؛ زيرا در اين آيين ، نه تنها فرد قاتل مجازات نميشود، بلکه به دليل ماهيت اين رسـم سـعي مـيشـود تـا بـدون هـر گونـه خشونت و درگيري براي انتقام ، به ترميم جامعه آسيب ديده اقدام شود.
با استناد به اين دليل ، برخلاف اينکه دورکيم معتقـد است حقوق ترميمي صرفا مخصوص جوامع مدرن است ، در جوامع سنتي هم حقـوق و عدالت ترميمي وجود دارد؛ اما هـدف حقـوق ترميمـي در جوامـع مـدرن ، بازسـازي و بازگرداندن فرد خاطي و مجرم به بدنه اصلي جامعه و اصلاح فرد اسـت ، در حـالي کـه آيين خون بس از آيين هاي رايج در جامعـه سـنتي ايـران ، حفـظ جامعـه را هـدف قـرار ميدهد و به نظم و انسجام عمومي جامعه ميانديشـد.