چکیده:
یکی از مسائل اساسی شهر‌های کشورهای در حال توسعه، مسئله رشد سریع جمعیت و گسترش کالبدی است. برای تعیین جهات بهینه گسترش کالبدی- فیزیکی شهر‌ها، لازم است تا شناخت و تحلیل دقیقی از خصوصیات زمین و تناسب آن در دسترس برنامه ریزان و مدیران شهری باشد. مسئله اصلی این پژوهش، پدیده فرسایش خندقی و اثر گذاری آن بر روند گسترش کالبدی شهر مُهر در جنوب استان فارس می باشد. بر همین مبنا هدف از انجام پژوهش حاضر، شناخت پدیده‌ها و فرآیندهای ژئومورفولوژیکی موثر بر گسترش کالبدی شهر با تاکید بر فرسایش خندقی و محدودیت‌هایی است که این عوامل برای توسعه شهری فراهم می‌کنند، می باشد. مواد مورد استفاده در این پژوهش شامل نقشه های توپوگرافی با مقیاس 1:25000، زمین شناسی، داده های کاربری زمین و عکس‌های هوایی مربوط به سال‌های 1335 ، 1373 و 1392 می‌باشد. پس از تهیه کلیه داده‌ها، از روش AHP جهت پهنه بندی خطر فرسایش خندقی منطقه مورد مطالعه استفاده شده است. نتیجه بررسی‌ها نشان داد که شهر مُهر برای گسترش فیزیکی- کالبدی در تمامی جهات با محدودیت‌های ژئومورفولوژیکی مواجه است. اما فرآیندهای مربوط به فرسایش خندقی و شیب مهمترین فرآیند محدود کننده توسعه شهری می باشند. بیشترین این محدودیت‌ها در شمال، شمال غرب، شمال شرق و جنوب شهر مورد مطالعه وجود دارد. همچنین نتایج پهنه بندی فرسایش خندقی نشان داد سنگ شناسی، کاربری زمین، فاصله از آبراهه، شیب و فاصله از جاده به ترتیب دارای بیشترین تا کمترین ارزش از نظر خطر فرسایش خندقی در منطقه مورد مطالعه بوده و محدوده شهر مُهر، در پهنه با خطر زیاد و خیلی زیاد قرار دارد. با توجه به اینکه این نوع از فرسایش دارای پیچیدگی‌های خاص خود است، به نظر می رسد مهم ترین راهکار برای جلوگیری از رشد و گسترش فرسایش خندقی در محدوده شهر مورد مطالعه،انجام روش های مهندسی برای کنترل آبراهه ها در کوتاه مدت و اقدامات آبخیز داری به منظور کنترل رواناب در بلند مدت، همراه با اجرای برنامه‌های مدیریتی در زمینه اصلاح خاک می باشد.
Rapid population growth and physical expansion are the main problems of cities in the developing countries. It is necessary to recognition and analysis of land properties and it’s suitability in addition to socio-economic analysis for appropriate control of physical development and urban sprawl. The aim of this study is analysis of gully erosion phenomena and its effect on the physical development of Mohr city in the southern of Fars province. According to this, the goal this study is recognition of phenomena and geomorphological process effect on the physical development of city with an emphasize on gully erosion and its limitation. The materials used in this study consist of topographic maps (scale 1:25000), geology, land use data and aerial photos of the years 1957, 1995 and 2014. After preparing all of the data, AHP method has been used for zoning of gully hazard erosion in the study area. The result shows that physical development of Mohr city is face to the geomorphological limitation in all direction. But the processes of gully erosion and slope are the main limitations of urban development. It seems that the most of these constraints are in the north, northwest, northeast and south of Mohr city. Also, the results of gully erosion zoning show that lithology, land use, distance from the streams, slope and distance from the roads have the most value respectively in gully erosion and the Mohr City is in the high and very high zones. Engineering methods for controlling streams in short term and watershed management for controlling runoff in long term and management program for soil modification are the main approaches to preventing gully erosion increasing in Mohr city.
خلاصه ماشینی:
همچنین نتایج پهنه بندی فرسایش خندقی نشان داد سنگ شناسی ، کاربری زمین ، فاصله از آبراهه ، شیب و فاصله از جاده به ترتیب دارای بیشترین تا کمترین ارزش از نظر خطر فرسایش خندقی در منطقه مورد مطالعه بوده و محدوده شهر مُهر، در پهنه با خطر زیاد و خیلی زیاد قرار دارد.
با توجه به اینکه این نوع از فرسایش دارای پ یچی دگیهای خاص خود است ، به نظر می رسد مهم ترین راهکار برای جلوگیری از رشد و گسترش فرسایش خندقی در محدوده شهر مورد مطالعه ،انجام روش های مهندسی برای کنترل آبراهه ها در کوتاه مدت و اقدامات آبخیز داری به منظور کنترل رواناب در بلند مدت ، همراه با اجرای برنامه های مدیریتی در زمینه اصلاح خاک می باشد.
در این مقاله تلاش شده است با بهره گیری از مبانی نظری پژوهش ،داده های کمّی، روش تحلیل سلسله مراتبی(AHP) و سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS)، پدیده فرسایش خندقی و امکان ایجاد محدودیت های ناشی از این پدیده در ارتباط با گسترش فیزیکی - کالبدی شهر مُهر در جنوب استان فارس مورد بررسی قرار گرفته و توان محیط طبیعی از نظر ظرفیت های موجود جهت گسترش کالبدی این شهر تعیین گردد.
بنابراین هدف اصلی از انجام این پژوهش ، شناسایی عوامل و مکانیزم های موثر بر شکل گیری پدیده فرسایش خندقی در محدوده مورد مطالعه و اثر گذاری آن بر گسترش کالبدی شهر مورد مطالعه و ارائه راهکارهای علمی و عملی جهت کنترل این پدیده و تعیین 1- Gully Erosion جهات بهینه برای گسترش کالبدی آینده این شهر بر پایه محدودیت های ژئومورفولوژیکی ناشی از وجود پدیده فرسایش خندقی می باشد.
(
, 
, 
)
