چکیده:
رشیدالدّین میبدی کتاب تفسیر کبیر کشف الاسرار و عُدّة الابرار را در سال 520 هجری به انجام رسانده است. این اثر یک دورهی کامل ترجمه و تفسیر و تأویل آیات قرآن مجید را در بردارد. در جلد چهارم کشف الاسرار حکایت مؤذنی آمده که گرفتار عشق بانوی ترسایی میشود و درپی آن تمام اعتبار و احترام سالیان خود را از دست می دهد. به نظرمی رسد این حکایت عرفانی یکی از مآخذ عطّار نیشابوری(537-627) در روایت شیخ صنعان در مثنوی منطقالطّیربوده است. عطّار این حکایت تمثیلی عارفانهی میبدی را پرورده و به گونهای دیگر بازآفرینی کرده است. محور اصلی در داستان شیخ صنعان و حکایت مؤذّن در کشف الاسرار، حکایت دلباختگی پیری عابد به دختری مسیحی است. هر دو شخصیت این دو داستان، دختری ترسا، زیبا و فتّان را می بینند که دل و هوششان را ربوده تا آنجا که خرقه و قبا فرو میگذارند و زنّار میبندند، به امر معشوق لب به مَی می آلایند و در سودای وصال دختر، از هر آنچه بدان اعتقاد داشته دل می بُرند و به خواست دختر ترسا برخلاف تمام قوانین دینی و اعتقادیشان عمل می کنند. بین این دو روایت نوعی خویشاوندی وجود دارد و مقالهی حاضرمیکوشد تا به صورت تطبیقی به بررسی این دو حکایت عرفانی بپردازد.
Rashid al-Din Meybodi completed the great commentary book of Kashf al-Asrar and oddat al-abrar in 520 AH. This work Includes a complete course of translation, interpretation and gloss of the Holy Quran verses. The fourth volume of Kashf al-Asrar, deals with a narrative of a Muezzin, who involved in the love of a Christian lady, and thereafter, he lost his all reputation and respect. It seems that this mystic narrative is one of the Attar Neishaburi's sources (537-627) in Sheikh San'an narrative, in the couple-poems of Manteghotteir. Attar has developed this mythological allegorical narrative and has recreated it in another way. The main axis in the story of Sheikh San'an and the narrative of the Muazzin in Kashf al-Asrar, is the idolatry anecdote of the aged devout to a Christian girl. Both characters of these two stories see a Christian, beautiful and courageous girl who has robbed their hearts and intelligence, as they burrow their cloak and hang it, they lick the lips to the wine with the beloved command, and act against their whole religious laws and beliefs according to the wishes of the girl. There is a kind of kinship between these two narratives, and the present article comparatively tries to study these two mystical narratives.
خلاصه ماشینی:
١- ٢- سوالات تحقيق اين پزوهش به اين سوالات پاسخ ميدهد: - عناصر مشترک و برجسته ي حکايت مؤذن و شيخ صنعان در چيست ؟ - تفاوت عشق هاي مجازي و حقيقي دراين دو حکايت درچيست ؟ و ايـن دو نـوع عشق به چه ميزان در بيداري و آگاهي شخص نقش دارند و مؤثرهستند؟ ١-٣- پيشينه و ضرورت تحقيق تـاکنون دربـاره ي همسـاني حکايـت مـؤذن درکشف الاسـرار و شـيخ صـنعان در منطق الطير عطار پژوهشي ديده نشده ، اما درباره ي شـيخ صـنعان مقـالاتي چنـد نوشـته شده که در مجموع ، اغلب آن ها پيشينه ي شخصـيت شـيخ صـنعان را مـورد بحـث قـرار داده اند، برخي از آن ها به ترتيب سال نشر به شرح زير است : زرين کوب (١٣٥٠ )، مقاله اي را با عنوان « شـيخ صـنعان » در مجلـه ي يغمـا منتشـر کردند.
منطـق الطير وي از حيـث زيبـايي لفـظ و اشتمال بر تشبيهات خيال انگيز و معاني بکـر و حفـظ يکپـارچگي داسـتان ، در عـين کثرت و تنوع موضوعات و حکايـات فرعـي کـه همـه در خـدمت درون مايـه ي اصـلي داستان به کار گرفته شده اند و نيز از نظر روشن کردن زواياي تاريـک ضـمير آدمـي و چنگ زدن به عواطف واحساسات ، براي رفع حجاب هاي غفلـت و آشـناکردن مردمـان باگوهر الهي ذات خويش ، در ادب پارسي منظومه اي بي نظير است .
کتاب «کشف الاسرار» همان اثري است که ميبدي قبـل از عطـار دسـت بـه تـأليف آن زده است ؛ اما عين عبارت شيخ عطار در مقدمه تذکره چنين اسـت : « واگـر طـالبي شـرح کلمـات ايـن قـوم [اوليـاء] مشـبع طلـب کنـد و در کتـاب « شـرح القلـب » و کتـاب کشف الاسرار وکتاب معرفه النفس والرب زبر و زيـر آيـد و بـدان معـاني محـيط شـود.