بازکاوی مفهوم «قرض حسن» در قرآن مجید مقاله

یکی از مفاهیم قرآنی که جایگاه ویژه‌ای در میان مفاهیم ناظر بر روابط اجتماعی میان مسلمانان در جامعه اسلامی دارد، مفهوم «قرض حسن» است. ترکیب وصفی «قرضا حسنا» شش بار، و با فعل آن از باب افعال مجموعا دوازده بار در قرآن مجید آمده است. مقاله حاضر درصدد است با روش تحلیلی، به واکاوی این مفهوم در فرهنگ عرب و قرآن بپردازد و رابطه این مفهوم قرآنی را با تلقی عمومی و دیدگاه مفسران از آن ارزیابی کند. حاصل پژوهش آن است که «قرض حسن» از نظر مفهوم، انواع تعامل نیک با دیگران را شامل می‌شود، و «قرض حسن به خدا» هر نوع عمل خداپسندانه را دربر می‌‌گیرد؛ اما در بافت قرآن مجید صرفا درباره خدا به‌کار رفته است و در همه موارد کاربردش، مومنان با این تعبیر، به کمک‌های مالی به پیامبرˆ به‌منظور دفاع از دین و جامعه اسلامی یا گسترش دین در زمین یا اطاعت از پیامبرˆ سفارش و تشویق شده‌اند. در روایات اهل‌بیت‰ نیز این مفهوم قرآنی به تقدیم مال به امامان معصوم‰ با همان دو هدف یادشده تفسیر شده است، که در عصر غیبت قابل تعمیم به کمک‌های مالی به فقیهان جامع‌الشرایط یا حاکم مشروع (ولی فقیه) به منظور تحقق همان دو هدف است.

Qardh al-hasan (benevolent lending)" is an important Qur'anic concept about social relations in an Islamic society. The Quran mentions the adjectival expression of " Qardh al-hasan " six times and the verbs indicating the action of benevolent lending twelve times. Using an analytical method, this paper seeks to analyze this concept in Arabic culture and the Qur'an, and evaluate the relationship between this Qur'anic concept, people's understanding and the view of commentators. The result of the research shows that in terms of concept, " Qardh al-hasan " includes all kinds of good interactions with others, and " Qardh al-hasan to God" includes any kind of God-pleasing deed, but in the context of the Qur'an, it is used only about God, and in all its usages, the believers have been ordained and encouraged to offer financial aid to the Prophet in order to defend the religion and the Islamic society, spread the religion or obey the Prophet. Based on the narrations of the Prophet's household, this Qur'anic concept has been interpreted as giving property to the infallible Imams, and it can be generalized to financial aid to the qualified Muslim jurists or the Muslim ruler (Wali faqih) in order to achieve the mentioned two goals in the time of Imam Mahdi’s occultation.

تفاوت مقاله حاضر با سه مقاله يادشده در اين است که اين مقاله مفهوم «قرض» و «قرض حسن» را در فرهنگ عربي تحقيق کرده، سپس به صورت موضوعي و با تکيه بر سياق مجموعه آيات، مقصود از اين تعبير را در قرآن مجيد بررسي مي‌کند و در ضمنِ اين بررسي، به ارزيابي ديدگاه مفسران مي‌پردازد؛ در حالي که موضوع مقاله نخست، اثبات مشروعيت قرض‌الحسنه به مفهوم اقتصادي‌اش در قرآن با استناد به آيات غير مشتمل بر عبارت «قرضاً حسناً» است و دو مقاله اخير نيز سه تفاوت با مقاله حاضر دارند: نخست آنکه در هر دو مقاله مفهوم قرض بدون توجه به سياق آيات و به صورت موضوعي در قرآن بررسي شده است؛ دوم آنکه از نظر نتيجه نيز کاملاً ميان آن دو مقاله و مقاله حاضر تفاوت وجود دارد و سوم آنکه در مقاله حاضر روايات اهل‌بيت( در تفسير قرض حسن مورد توجه قرار گرفته است. 1. انفاق در راه جهاد در راه خدا: اين ديدگاه نخستين بار از سوي مفسر تابعي، ابن زيد (د 75ق) در ذيل آيه 245 سوره بقره مطرح شده (طبراني، 2008، ج1، ص443) و مقبول برخي مفسران متأخر، مانند فخر رازي(د 624ق) و پاره‌اي مفسران معاصر افتاده است؛ مثلاً عبده نيز همين معنا را براي اين مفهوم در سوره بقره برگزيده و مقصود از آن را هر نوع انفاق مالي در راه جهاد يا عملي که موجب اعتلاي امر دين شود و امت مسلمان را حفظ کند و دشمنان را از تجاوز به حريم دين اسلام و مسلمانان بازدارد، دانسته است (رشيدرضا، 1414، ج2، ص462).