چکیده:
با رسمیت یافتن مذهب شیعه به روزگار صفویان (۹۰۷ - ۱۱۳۵ ق) توجه شاهان ایران به شهرهایی که مقابر ائمه شیعه را در خود جای داده بودند افزایش یافت. اهتمام فرمانروایان این سلسله به توسعه عتبات عالیات و گسترش شهرهای مذکور سبب انتقال تجربیات معماران و صنعتگران و هنرمندان ایران به عراق میگشت. این اقدامات عمرانی با ورود شاه اسماعیل به عراق و دستور او برای بازسازی و توسعه عتبات آغاز شد. به امر این پادشاه مقرر گردید تا نجاران، هنرمندان و مهندسان از اطراف ممالک محروسه گردهم آیند و علاوه بر عتبات عالیه برای توسعه و عمران شهرهای شیعه نشین عراق تلاشهای بسیاری انجام دهند. از جمله این تلاشها آبرسانی به حرم مطهر امیرالمؤمنین7 در نجف اشرف بود. بعلاوه، شهرکاظمین8 که به سبب منازعات فرقهای و طغیان دجله رو به ویرانی نهاده بود، به امر موسس سلسله صفویان از نو احیاء گردید. در نجف اشرف نیز، که از قرن ۵ قمری حضور علمای بلند پایهای نظیر شیخ طوسی را تجربه کرده بود، اقدامات گسترده عمرانی صفویان زمینه هجرت طلاب علوم دینی را فراهم ساخت و این شهر به دانشگاه بزرگ شیعه امامیه تبدیل گردید. این اقدامات عمرانی که با حضور گسترده ایرانیان در شهرهای عراق توام بود، توسعه زبان فارسی در عراق را در پی داشت که در نهایت به توسعه ارتباطات فرهنگی دو کشور منتهی میگشت.
بی تردید حضور بینظیر ایرانیان در مراسم گرامیداشت حضرت سیدالشهداء7 را میتوان اصلیترین عرصه ارتباط فرهنگی مردمانی در دو کشور ایران و عراق دانست که اهداف مشترکی نظیر ظلم ستیزی، نابودی استبداد و برپایی حکومت عدل الهی را تعقیب میکردند.
در نوشتار حاضر، که بر نتایج مطالعات باستان شناسانه و مکتوبات تاریخی نگارندگان استوار است، تلاش گردیده تا به روش توصیفی تحلیلی سوابق تلاشهای مردمان دو کشور در ایجاد ارتباط فرهنگی سازنده مستند گردند. بدیهی است که از این رهاورد محورهای اصلی همکاریهای فرهنگی دو ملت مشخص و برای تعیین سیاستهای ارتباطات منطقهای مورد استفاده قرار خواهد گرفت.