چکیده:
پژوهش حاضر تحریرو تجمیع و تلخیص و تحلیل و تبیین تحقیقات مولف از سال ١٣٨١ در حوزه دولت
حفصیان و فرهنگ وتمدن عهد ایشان در قالب مطالعه مورد ی علل پایداری آنها است. در محدوده دولت
حفصیان چند مرکزعمده قدرت در بلاد جرید و زاب و در تلمسان و در تونس و بجایه و قیروان و جزیره
جربه وجود داشت. این شهرها در مجموعه بلاد مدیترانه غربی جایگاه واسطه مدیترانه غربی با دنیای بیرون
را پید ا کرد و این نقش باعث روابط مسالمت امیز حفصیان با نیروهای فعال در مدیترانه بود. برایند قدرت
در این شهرهای افریقیه اشکال مختلفی از تعامل و تعادل بین رهبران عقیدتی وسیاسی و اقتصادی حاکم در
این نقاط بود و حکومت مرکزی در تونس بر فراز آنها قرار داشت. این مراکز متعدد قدرت طلب از انبوه
پراکنده و متنوع جمعیت عرب و بربرو مسیحی و یهود و شیعه و اهل سنت و مردم اهل زوایا و پیرو متصوفه
و شیوخ محلی وخوارج شکل گرفته بود وهمواره تاریخ افریقیه شاهد برخورد مداوم آنها است که
موجبات ظهور و سقوط دول بود و میزان تدوام و ناپایداری قدرتها در تونس پایتخت جدید افریقیه و
قیروان پایتخت قدیم همینها بودند. در دوره حفصیا ن این اختلاف و نزاع آنها باهم و با منافع دولت
مرکزی تونس شدت و عمق بیشتری پیدا کرد و از حمایت گسترده خارجی دول مسیحی شمال اندلس و
صلیبیون اروپا و دولت ممالیک وسپس خلافت عثمانی هم برخوردار شد. مسئله پژوهش بررسی علل تدوام
طولانی دولت معمر حفصیان در این وضعیت ناپایدار است و فرضیه پژوهش به تعیین زمینهها وعوامل
پایداری پرداخته است. این زمینه مانند تارو پودی وحدت دولت حفصیان درعین کثرت متزاید شهروندانش
را فراهم ساخت و آنها حدود چهار قرن به علت ادراه وتشکیلات بسیار گسترده و کارامد حکومت
کردند. سازمان اداری سیاسی آنان از حیث گستردگی و استحکام کمنظیر است. عمر طولانی دولت
حفصی در منطقهای بسیار ناآرام تا حد بسیار زیادی مرهون همین سازمان اداری و سیاسی بوده است. در
بین آنها بویژه تشکیلات برید، اطلاعات و تشکیلات اموزش سرامد است. همبستگی زبان تکلم در سراسر
افریقیه وحدت دین و مذهب از عوامل زمینهای پایداری حفصیان است. رونق اقتصادی در بیشتر بلاد
افریقیه در چندین گزارش در طول حاکمیت انها امده است یک علت ان ثروت بسیار زیادی است که از
موحدین به ارث برند. روابط گسترده بین الملل در مدیترانه غربی و شرقی و اسیا و افریقا و توسعه رفاه
اجتماعی همراه با تاسیس مراکز تفریحی بوستانها و دار الملعب و توسعه فرهنگ حدیث و قران و گسترش
فرهنگ و هنر مستقل در مکتب هنری حفصیان و پیشرفت صنایع دستی و تولیدات آن و تاسیس نظام
اموزشی فراگیر و تحول اجتماعی ناشی از گسترش نهاد اموزش است. و نهاد اموزش در افریقیه و ارایه سند
جهانی تعلیم افریقیه در استحکام و وحدت بخشی به دولت مرکزی کار مدارس نظامیه در تداوم قدرت
سلاجقه ایران را انجام داد گسترش قدرت سلاجقه به شامات و مصر و عراق و اناطولی بواسطه نظامیهها
است. اموزش در دوره حفصیان نقش اساسی در تعادل و تداوم دولت داشت و رونق علوم اسلامی در
دانشگاه زیتونه و پیدایش چهره های علم مانند ابن خلدون و ابن اندراس که به ابن سینای دوم معروف شد
زمینه ابادانی تونس شد. تشریفات اداری و دربار این دولت دلیل بر استحکام و رونق ان است هنوز
مجموعهای از کاخ های آنها در حومه تونس هست که به موزه بین المللی باردو تغییر کرده است. فرضیه
پژوهش حاضر این است که تشکیلات بویژه آموزش و تمدن و تحولات نظری که ایجاد کردند، عامل
چندقرن پایداری دولت حفصیان بود. و طرح مسایل وحدت زبان و دین زمینه های متغیر پایداری است و تا
حدودی طرح آن تعصب برانگیز و شعوبی است که برخی محققان معاصردر بحث مسایل و تحولات
فرهنگی و اجتماعی وسیاسی عصر حفصیان از آن بدور نبودهاند. شاهد مثال محقق این سطورابن خلدون
است که نماد تمدن وتشکیلات است او چنان پائیده است که هنوز محققان غربی حتی بر سر معارف
اونشستهاند و از بلندای آن افق حرکت بشر وجوامع ان در قرن بیست ویکم را تماشا میکنند و شاهد مثال
این سخن حرف یک اروپایی محقق تمدن اسلامی است که در اواخر قرن بیستم گفت برای افتخار تمدن
اسلامی همین ابن خلدون فارغ التحصیل زیتونه تونس وکارگزارعالی رتبه و نخست وزیر دولت حفیصیان
منتسکیو تمدن اسلامی کفایت می کند.