چکیده:
شهرستان سرخس در استان خراسان رضوی، به عنوان منطقه مطالعاتی با آب وهوایی خشک و بیابانی در شمال شرق ایران، واقع شده است .این شهرستان اگرچه در حوزه آلاینده های گازی مشکلی ندارد اما ریزگردها بیشتر از گذشته باعث بروز روزهای ناسالم می شود .هدف از این تحقیق بررسی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی، شناسایی کانی های ذرات گردوغبار برفراز شهرستان سرخس و شناسایی منابع طوفان گرد وغبار است .نمونه‌برداری حاصل ته‌نشینی خشک ذرات هنگام فصول تابستان و پاییز سال 1398 صورت پذیرفته است. این پژوهش بر روی ذرات ریز گرد با اندازه کمتر از 10میکرومتر در ارتفاع 2-4 متری از سطح زمین انجام شده است. با استفاده از روشهایطیف سنجی القایی، پراش پرتوایکس، فلزات و کانیهای های حاضر در ذرات گردوغبار شناسایی و با به کارگیری میکروسکوپ الکترونی و پارتیکل سایز شکل ذرات و اندازه آنها تعیین گردیده است. طبق نتایج به دست آمده. فلزات: کلسیم،آلومینیوم، سدیم، آهن، گوگرد، تیتانیوم، بر، منگنز روی و استرانسیوم بالاترین میزانغلظت را در گرد وغبارروستاهای تعیین شده، دارند. بررسی کانی شناسی ذرات گرد و غبارنشان می دهد که گردوغبار دارای منشاءدر منطقه رسوبی است و تشابه بالایی با کانی های موجود درگردوغبار دشت سیستان و تالاب هامون دارد. بالاترین کانی رسی شامل کائولینیت، کلریت، کوارتز، کلسیت، ژیبس است. آنالیز فیزیکی و شیمیایی کانی های حاضر در ذرات بیانگر منشاء احتمالی گردوغبار ازدشت سیستان وحاصل از باد های 121روزه می باشد.کلسیم و آلومینیوم نیز با بالاترین میزان خود در بین فلزات محلول نشانگر منشاءخاکزاد بودن گرد وغبار است. همچنین بالا بودن عناصر تبخیر همانند استرانسیوم و گوگرد و ژیبس نیز می توان منشا تبخیری برای آن در نطر گرفت همچنین عناصر سمی شامل آرسنیک، سرب و روی را می توان به پالایشگاه خانگیران نسبت داد. بنابراین منطقه سرخس دارای سه منشا خاکزاد تبخیری و شیمیایی می باشد.
The city of Sarakhs is located in in Khorasan Razavi province, the northeast of Iran and has a dry and desert climate. Although this city has no problem in the field of gaseous pollutants, but dust causes more unhealthy days than before. The purpose of this study was to investigate the physical and chemical properties, identify dust particles minerals over Sarakhs city and identify sources of dust storms. Spatial repetition of dry particle sedimentation has taken place during the summer and autumn seasons of 2019. This study was performed on fine round particles with a size of less than 10 micrometers at a height of 2-4 meters above the ground. Using Inductively Coupled Plasma (ICP) and XRD, metals and minerals of dust particles were identified and, then, using Scanning Electron Microscope (SEM) and Particles Size Analysis (PSA), particle shape and size were determined. According to the results, metals Ca, Al, Na, Fe, S, Ti, Ba, Mg, Zn, and Sr have the highest concentrations of dust in designated villages. The study of dust particle mineralogy showed that the dust has a terrestrial origin and is very similar to the minerals in the dust of Sistan plain and Hamoon wetland. The highest concentrations of clay minerals are: Kaolinite, Chlorite, Quartz, Calcite Gypsum. Ca and Al with the highest concentration among soluble metals indicate the origin of dust in the region. Also for elements such as Sr, S, and Gypsum, an evaporative source can be considered. The high concentrations of toxic and chemical elements including As, Pb, and Zn can be attributed to Khangiran refinery. Therefore, dust in Sarakhs region has three sources of local origin, evaporation and chemical.
خلاصه ماشینی:
منشأیابی و بررسی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی ذرات گردوغبار در شهرستان سرخس معصومه درمانی- دانش آموخته دکتری بیابان زدایی، دانشگاه سمنان ، ایران هایده آراء١- استادیار گروه مدیریت مناطق خشک و بیابانی، دانشکده کویرشناسی دانشگاه سمنان ، سمنان ، ایران علیرضا راشکی- دانشیار گروه مدیریت مناطق خشک و بیابانی، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران آبرادات مافی- کارشناس زمین شناسی و اکتشافات معدنی شمال شرق کشور، مربی، ایران تاریخ دریافت : ١٣٩٩/٥/٧ تاریخ بازنگری : ١٣٩٩/٦/٢٤ تاریخ تصویب : ١٣٩٩/٧/١٥ چکیده شـهرسـتان سرخس در شمال شرقی ایران ، با آب و هوایی خشک و بیابانی در استان خراسان رضوی قرار دارد.
بررسی سابقه مطالعات توفان گردوغبار از منابع اطلاعاتی نشان داد که بیشتر محققان (٦١/٤٠ درصد) از روش آماری- سینوپتیکی برای مطالعه توفان های گردوغبار استفاده کردند و مهم ترین شاخص هایی که در ویژگیهای فیزیکی مورد توجه پژوهشگران قرار گرفت ، فراوانی و تراکم بود که به ترتیب ٣٤/٢١ و ٣٤/٢١ درصد از مطالعات را به خود اختصاص داده اند (آرامی و همکاران ، ١٣٩٧).
نتایج کانیشناسی در مناطق شهری دشت سیستان نشان داد که کانیهای غالب در نمونه های گردوغبار به ترتیب کلسـیت ، کوارتز و فلدسپات ها بوده اند که منعکس کننده شرایط اقلیمی گرم و پوشش گیاهی ضعیف در یک محیط رسوبی هستند (دانش شهرکی، ١٣٩٥ ) که شباهت بسیاری با ترکیب کانیهای گرد وغبار شهرستان بیرجند وسرخس 1 Li 2 Lawrence 3 Wiederkehr دارند (موسـوی و خباز پور، ١٣٩٦).
(
, 
, 
)
