چکیده:
فضاهای معیشتی با کاربریهای مختلف در معماری روستایی ایرن از اشکال متنوعی برخوردار است. یکی از این گونه فضاها، فضاهایی است که برای نگهداری دام ساخته میشود. این فضاها به صورت مستقل و یا در پیوند با بافت روستاها شکلگرفته-اند. فضاهای دامی با معماری آزاد و یا معماری دستکند ایجاد شدهاند. در سال 1397 مجموعهای از فضاهای دستکند در روستای بابا واقع در منطقه کوهستانی طارمسفلی از توابع شهرستان قزوین مورد شناسایی نگارنده قرارگرفت. در داخل دره و بر دامنه صخرهای روستای بابا، هفت فضای دستکند با فاصله اندکی نسبت به یکدیگر و تقریبا در یک راستا ایجاد شده است. ساختار معماری آنها مشابه و از یک راهرو، ورودی کوتاه و اتاقی بزرگ با پوشش تاق آهنگ تشکیل شدهاست. راهرو ورودی بنا ترکیبی از لاشه سنگهای خشکه چین و دستکند و بقیه فضاها به صورت دستکند ساخته شدهاست. مقاله حاضر به شیوه توصیفی _ تحلیلی تلاش میکند ضمن معرفی این آثار نویافته و شناخت ویژگیهای آن، جایگاه آن را در معماری روستایی تبیین نماید. بررسی و تحلیل فضاهای معیشتی روستا نشان می دهد که مجموعه معماری دستکند روستای بابا در زمره فضاهای دامی و به عنوان آغل احشام در فصول سرد سال مورد استفاده بودهاست. در ساخت این فضاها از الگوی مشابهی بهره بردهشده و نمونه شاخصی برای شناخت آغلهای مناطق سردسیر و کوهستانی است. نتایج این پژوهش برای شناخت الگوهای بومی معماری در مطالعات تاریخ معماری روستایی، قوم باستان شناسی و سایر حوزه های علوم انسانی و اجتماعی سودمند خواهد بود.
Corrals are distinctive types of traditional architecture in Iran which can be categorized in two groups: free standing spaces and troglodytic spaces. In 2018, a number of troglodytic spaces was first identified by the present author in the village of Baba located in the mountainous region of Tarom-e Sofla in Qazvin Province. In the valley and on the cliff slopes of the village of Baba, there are five troglodytic spaces which have been created in a short distance from each other and are aligned in almost the same direction. Their architectural structure is similar and composed of a corridor, a low ceiling entrance and a large rectangular room spanned with a barrel vault. The present paper attempts to introduce, in descriptive and analytical fashion, these newly found features and to determine their chronology and function. Based on a comparative study of architectural style and archaeological evidence, the author believes that the architectural complex of the Baba village served as corrals to keep livestock for shelter in winters. The results of the present study can make a significant contribution in our understanding of the traditional architectural patterns in the history of village architecture, ethnoarchaeology, as well as other related fields in the social and humanities spheres.
خلاصه ماشینی:
بررسي و تحليل فضاهاي معيشتي روستا نشان ميدهد که مجموعه معماري دست کند روستاي بابا در زمره فضاهاي دامي و به عنوان آغل احشام در فصول سرد سال مورد استفاده بوده است .
استفاده گسترده از فضاهاي دست کند حکايت از توجه ساکنان اين سرزمين به خلق فضاهاي استادانه اي دارد که با توجه به ويژگيهاي اقليمي و بسترهاي طبيعي شکل گرفته اند و در ايجاد آنها خلاقيت و سنت هاي محلي توام شده است .
پلان و ساختار معماري فضاهاي دست کند روستاي بابا نشان ميدهد که شباهت نزديکي با معماري آغل ساير مناطق کوهستاني مانند خرقان قزوين ، وفس (vafs) کميجان و نيز کندوان و ميمند دارند و شکل گيري آنها متاثر از عامل محيطي و جغرافيايي است .
در کنار ورودي اتاق ، دالاني به طول ١/٢٠ متر، ارتفاع ٩٠ سانتيمتر و عرض ٦٠-٤٠ سانتيمتر ايجاد شده است که اين اتاق را به فضاي شماره ٢ ارتباط ميدهد.
در ديوار شرقي اتاق ، تاقچه بزرگي قرار دارد که در جلوي آن سکويي با سه رج از لاشه سنگ و ملات گل به ارتفاع ٦٠ سانتيمتر ساخته شده است .
Plan of Kharqan corrals (after Maraghi & Parhizkari, 2015: map 3 & 8) همچنين آغل هايي که در منطقه کوهستاني وفس در شهرستان کميجان واقع شده اند (تصوير ٢٨) شباهت نزديکي را با نمونه هاي بابا نشان ميدهند.
Plan of house and corrals of Meymand village (after Homayoun, 1973: 259) پرسش مهمي که درباره آغل هاي روستاي بابا مطرح ميشود آن است که اين فضاها در چه زماني ايجاد شده اند؟ اساسا تاريخگذاري دست کندها کار بسيار دشواري است .