چکیده:
خیار حیوان، خیاری تعبدی است که اصل وجود آن و جواز اسقاط کل ثلاثة ایام مورد اتفاق علماست. محل بحث در جایی است که شخص بخواهد بعض ایام آن را ساقط کند. مشهور علما، مطلقا قائل به جواز تبعیض در اسقاط شدهاند؛ در حالی که عدهای دیگر، مانند: مرحوم شهیدی در هدایه الطالب و مرحوم تبریزی در ارشاد الطالب، به عدم جواز مطلقا قائل شدهاند. در این میان، مرحوم آخوند، قائل به تفصیل شده به این صورت که: اسقاط روز اول فقط؛ یا روز دوم فقط؛ یا روز سوم فقط؛ و همچنین روز اول و دوم یا روز دوم و سوم، با هم جایز است و تنها در صورتی جایز نیست که روز دوم به تنهایی اسقاط شود و خیار در روز اول و سوم باقی بماند.
در این پژوهش، ابتدا قائلین به هر قول، مشخص شده و در ادامه، هر قول، با ادله آن مطرح و در صورت وجود نقد، نقد میشود. در پایان این نتیجه گرفته میشود که حق با مشهور است و اسقاط خیار حیوان، مطلقا جایز است.
خلاصه ماشینی:
ادله قائلین به جوازِ تبعیض در ایام خیار حیوان مطلقا دلیل اول: تعدد حق مرحوم على بن جعفر بن خضر كاشف الغطا در شرح بر لمعه: ایشان، دلیل بر جواز تبعض را، تعدد حق میدانند؛ ایشان در بحث مسقطات خیار حیوان میفرمایند: «ثمّ إنّ شرط السقوط و الإسقاط في بعض المدّة مقارناً أو متأخّراً أو مقارناً و متأخّراً لا مانع منه، و ليس هذا حقّ واحد فلا يقبل التجزئة على الأظهر بل هو حقوق متعدّدة موزّعة على الزمان، فلا يقع شرط سقوط البعض باطلًا، و لا يسقط الكلّ بسقوطه».
2 امام خمینی، در پایان کلام خود مثالی میزنند تا بحث انحلال واضحتر شود؛ ایشان میفرمایند: نسبت اجزاء زمان به خیار مانند نسبت اجزاء مبیع واحد است؛ اگر یک خانه با یک بیع به مشتری منتقل میشود، در این صورت اجزاء خانه با انتقال کل خانه، منتقل میشوند و شخص با انتقال کل، مالک همه اجزاء آن خانه نیز میشود؛ حال که مالک همه اجزاء شده است، میتواند هر جزئی را که تمایل داشت، بفروشد.
نکته: هر چند مرحوم امام کیفیت انحلال را بیان کردند؛ لکن به نظر میآید که کلام ایشان نیاز به تکملهای دارد؛ یعنی: هر چند که اثبات شد که خیار جعلاً و مجعولاً، امر واحد ممتدی مامقانى، ملا عبد الله بنمحمد حسن، نهاية المقال في تكملة غاية الآمال، ص 50.
». 1 قمّى، سيد محمد حسينى روحانى، المرتقى إلى الفقه الأرقى، كتاب الخيارات، ج1، ص 212، البته اصل این قول برای محقق اصفهانی است همان طور که مرحوم روحانی در ادامه به آن اشاره میکنند.