چکیده:
مشبک فلز از شیوههای فلزکاری دوران صفوی است و یکی از آثار شاخص آن، قلمدان فولادی منحصر بفردی است که تحت عنوان "کلیددان" در موزه آستان قدس رضوی در مشهد نگهداری می شود. با توجه به مطالعات بصری اولیه و شباهت ظاهری این اثر نفیس با سایر قلمدانهای دوره اسلامی، این پژوهش صورت پذیرفته است تا ویژگیهای بصری و ساختاری این اثر مورد تحلیل و تطبیق قرا گیرد. از این رو، هدف این پژوهش علاوه بر تحلیل بصری، مطالعه تطبیقی طرح و نقش آن با چند نمونه شاخص از قلمدانهای اسلامی ایرانی است. در این راستا، پژوهش حاضر به این پرسش پاسخ خواهد داد که وجوه اشتراک و افتراق نقوش قلمدان محفوظ در موزه آستان قدس رضوی با سایر قلمدانهای فلزی دوره اسلامی تا دوره صفوی چیست؟ در پژوهش بنیادی پیش رو که با روش تطبیقی انجام شده و جمع آوری اطلاعات به صورت مطالعات کتابخانه ای، بررسی منابع اینترنتی و استناد به آرشیو تصاویر موزه آستان قدس رضوی، صورت پذیرفته؛ این اثر با 12 قلمدان فلزی اسلامی ایرانی تا دوره صفوی، از لحاظ فرم و نقش مورد مطالعه و تطبیق قرار گرفته است. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که نقوش مورد استفاده در این آثار در 5 گروه قابل دسته بندی هستند: نقوش گیاهی (اسلیمی و ختایی)، نقوش حیوانی، نقوش نوشتاری، نقوش انسانی و نقوش هندسی. همچنین، نتایج بیانگر آن است که در قلمدانهای فلزی از نقوش نوشتاری و اسلیمی بیشتر از نقوش دیگر استفاده شده است. نمونه مورد مطالعه نیز مانند سایر قلمدان ها دارای تزیینات اسلیمی و نوشتاری است. وجه تمایز این اثر با سایر قلمدان ها استفاده از نقوش ختایی و همچنین استفاده از قلم خوشنویسی نستعلیق در این اثر است که در دیگر قلمدان ها چنین نقوشی به چشم نمی خورد.
خلاصه ماشینی:
گونهشناسی کلیددان فلزی مشبک بر پایه مطالعه تطبیقی آن با نمونههای مشابه صفورا زارعی شمسآبادی 1 فرهاد خسروی بیژائم 2 حسن یزدانپناه 3 تاریخ دریافت: 28/8/1399 نوع مقاله: علمی- پژوهشی تاریخ پذیرش: 28/11/1399 شماره صفحه: 31-56 چکیده مشبک فلز از شیوههای فلزکاری دوران صفوی است و یکی از آثار شاخص آن، قلمدان فولادی منحصر بهفردی است که تحت عنوان "کلیددان" در موزه آستان قدس رضوی در مشهد نگهداری میشود.
com بنیادی پیش رو که با روش تطبیقی انجام شده و جمعآوری اطلاعات به صورت مطالعات کتابخانهای، بررسی منابع اینترنتی و استناد به آرشیو تصاویر موزه آستان قدس رضوی، صورت پذیرفته؛ این اثر با 12 قلمدان فلزی اسلامی ایرانی تا دوره صفوی، از لحاظ فرم و نقش مورد مطالعه و تطبیق قرار گرفتهاست.
(رجوع شود به تصویر صفحه) با توجه به اینکه تأکید این پژوهش بر مطالعه تطبیقی کلیددان فلزی آستان قدس رضوی با قلمدانهای فلزی ایران است؛ علاوه بر قلمدان فوق، 11 قلمدان فلزی دیگر متعلق به دوران اسلامی ایران تا دوره صفوی نیز جهت مشخصنمودن ویژگیهای بصری شاخص در طراحی این آثار مورد مطالعه قرار گرفته که مشخصات مختصر آنها در جدول 1 ارائه شدهاست.
شناسایی و تطبیق نقوش قلمدانهای فلزی ایرانی- اسلامی با کلیددان موزه آستان قدس براساس مطالعات انجامشده، نقوش موجود در قلمدانهای فلزی نمونههای آماری این پژوهش را میتوان در 5 دسته؛ نقوش گیاهی، نقوش نوشتاری، نقوش هندسی، نقوش انسانی و نقوش حیوانی تقسیمبندی کرد (جدول 3): نقوش گیاهی: شامل نقوش ختایی و اسلیمی است و همانطور که در جدول 3 قابل مشاهده است، گونههای مختلف نقوش اسلیمی در قسمتهای مختلف تمامی قلمدانها دیده میشود و نقوش ختایی تنها در یکی از قلمدانها مورد استفاده قرار گرفته است.