تبیین مفهوم احیاء در بناهای تاریخی با مقایسه تطبیقی انواع مداخلات کارکردی مقاله

مداخلات مرتبط با کارکرد در بناهای تاریخی تحت عناوین مختلفی ازجمله: احیاء، توان بخشی، توانمندسازی، استفاده مجدد سازگار و... مطرح بوده اند، اما تاکنون درخصوص تبیین این مفاهیم در ادبیات داخلی پژوهشی صورت نگرفته است و این تعدد عناوین مداخلات و در عین حال روشن نبودن مفاهیم، مختصات و نیز تمایزات آن ها با هم و همچنین نسبت آن ها با معادل های خارجی خود، موجب سردرگمی پژوهشگران شده است که بیش از هرچیز ضرورت چنین مطالعه ای را خاطرنشان می کند. هدف این مقاله، واکاوی این مفاهیم و اصطلاحات و مشخص کردن جایگاه آن ها نسبت به هم است که در این راستا، ضمن بررسی پیش زمینه ها و الزامات مداخلات کاربردی، رویکردهای مختلف به موضوع در سطح بین المللی و ردپای آن ها در ادبیات داخلی موردنظر قرار گرفته و انواع مداخلات کارکردی در بناهای تاریخی مورد تحلیل و مقایسه قرار گرفته است. درواقع مقاله حاضر مشخصا در پی پاسخ به این پرسش هاست که، انواع مداخله های مرتبط با کارکرد چه مفهومی داشته، چه نسبتی با هم دارند و کاربرد آن ها چیست؟ همچنین چه نسبتی بین اصطلاحات مداخلات مرمتی داخلی و معادل های بین المللی آن ها وجود دارد؟ در بخش اول مقاله از روش تحلیلی-توصیفی، و در بخش بعدی جهت بررسی نسبت مداخلات کارکردی با هم، از روش مقایسه تطبیقی برپایه استدلال منطقی استفاده شده است. بررسی ادبیات انواع مداخلات کارکردی مشخص می کند که عمده تفاوت های بین اصطلاحات مختلف در این حوزه ناشی از دو مساله تفاوت های زمانی و مکانی و تفاوت واژه گزینی در ترجمه بوده است؛ در حالی که این عناوین در مفاهیم اصلی مشترک بوده و ضمن تاکید بر نقش حیات کارکردی بنا در حفاظت پایدار از آن، همگی بر ویژگی های مشترکی مانند: لزوم سازگاری کاربری جدید با اعتبار فرهنگی، ارزش ها و اصالت ابنیه تاریخی و لزوم پاسخگویی مناسب آن به نیازهای زندگی معاصر تاکید دارند.

پرسش‌های (اصلی و فرعی) پژوهش: با مقدمۀ فوق می‌توان گفت مقالۀ حاضر مشخصاً درپی پاسخ‌گویی به این پرسش‌هاست که، انواع مداخله‌های مرتبط با کارکرد چه مفاهیمی داشته، چه نسبتی با هم دارند و ‌کاربرد آن‌ها چیست؟ همچنین چه نسبتی بین اصطلاحات مداخلات مرمتی داخلی و معادل‌های بین‌المللی آن‌ها وجود دارد؟ ضمن این‌که در کنار این‌ها این پرسش فرعی را نیز دنبال می‌کند که درخصوص مداخلات مرتبط با کارکرد، چه رویکردی باید در پیش گرفته شود و چه نکاتی مدنظر قرار گیرد؟ روش پژوهش: نوشتار حاضر پژوهشی بنیادی محسوب می‌شود که به‌دنبال گسترش آگاهی و دانش درخصوص موضوع «احیاء» از راه تبیین و تحلیل پاره‌ای از مفاهیم، منتج از مطالعات کتابخانه‌ای است؛ در همین راستا، ابتدا به روش «تحلیلی-توصیفی» وجوه مختلف مداخلات کارکردی تبیین شده و سپس با «مقایسۀ تطبیقی» انواع تعاریف داخلی و خارجی ارائه‌شده جهت مداخلات کارکردی، به تعریف نسبت آن‌ها باهم پرداخته است. علاوه‌بر اصطلاحات پیش‌گفته، مداخلات مرتبط با کارکرد بناهای تاریخی در نقاط مختلف دنیا تحت‌عناوین دیگری نیز مطرح ‌شده‌اند26 که عدم‌ توجه به آن‌ها موجب از دست‌دادن بخش بزرگی از نتایج کار پژوهشگران خواهد شد، ازجمله: تغییر27 (Scott, 2008)، تبدیل28 (Cantacuzino, 1989; Remøy & Van der Voordt, 2007; Remøy, 2014; Powell, 1999)، دگرگونی29 (Perez de Arce, 1978)، بازپیرایی30 (Kincaid, 2003; Douglas, 2006)، شکل‌دهی مجدد31 (Machado, 1976)، سازگارسازی پایدار32 (Love & Bullen, 2009; Wilkinson, 2014) و متناسب‌ کردن33 (Douglas, 2006; Cherry, 2007; Scott, 2008)؛ هرچند می‌توان گفت که بعضی از این موارد بیشتر به تغییرات کالبدی نظر داشته‌اند، ولی بعضاً جهت مداخلات مربوط به کاربری نیز به‌کار رفته‌اند.