چکیده:
اهداف: بر اساس جهان بینی الهی، عوامل موثر در مجموعه اتفاقات عالم دو دسته مادی (طبیعی) و معنوی هستند. برای پیش‌گیری و درمان بیماری‌ها و دستیابی به سلامتی نیز همان‌طور که بهره‌گیری از طبیبان و داروها برای درمان بیماری و دستیابی به سلامتی ضروری است، همچنین چنگ زدن به دامن خالق طبیب و آفریننده دارو در پرتو ذکر و دعا الزامی است. در آموزه‌های اسلامی (آیات و روایات) فراوان از اثربخشی دعا و ذکر سخن گفته شده است، از این روی در این تحقیق با جستجو در آیات و روایات به بررسی نقش دعا و ذکر بر سلامت جسم و روان پرداخته شده است.
روش‌ها: پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و با تحلیل مفهومی و اسنادی صورت می‌گیرد، لذا آیات و روایاتی که به نقش دعا و ذکر بر سلامت انسان اشاره داشته‌اند، جمع آوری، تدوین و تبیین کرده است.
یافته‌ها: کارکردهای یاد خدا (ذکر) در دو بخش: 1) نقش ذکر در سلامتی روح و روان، 2) نقش ذکر در درمان بیماری‌ها به دست آمد و نقش درمان‌گری ذکر، در سه محور: الف) درمان وسواس، ب) درمان افسردگی، ج) درمان نفاق حاصل شد. کارکردهای دعا در دو بخش 1) نقش دعا در پیش‌گیری از بیماری‌ها، 2) نقش دعا در درمان بیماری‌ها به دست آمد. نقش درمان‌گری دعا، در چهار محور: الف) درمان تمام بیماری‌ها، ب) درمان بیماریهای جسمی، ج) بیماریهای روحی، د) دعای دیگران در درمان بیماری حاصل گردید.
نتیجه‌گیری: توصیه‌ها به ذکر در آیات و روایات غالبا ناظر بر سلامت و درمان روان هستند؛ زیرا برخورداری از روان سالم به شادابی و نشاط روحی می‌انجامد و این نشاط به تجهیز قوای جسمی و درمان بیماری جسمی کمک شایانی خواهند کرد. اما سفارش‌ها به دعا طبق آیات و روایات برای پیش‌گیری و درمان بیماریهای جسمانی و روحانی است؛ به نظر می‌آید تفاوت ذکر با دعا -که اولی منحصر در سلامت روان و دومی اعم از سلامت جسم و روان بود-، به سبب این است که انسان‌ها بیش از ذکر به دعا مشغول هستند و پیوسته در مشکلات و بیماریهای بویژه به هنگام ناامیدی از علل مادی، رو به خداوند آورده و با زبان و جان خود یکسر او را می‌خوانند.
According to the divine worldview, the effective factors in the set of world
events are two categories: material (natural) and spiritual. For the prevention
and treatment of diseases and the attainment of health, just as the use of
physicians and medicines for the treatment of disease and the attainment of
health is essential, it is also necessary to cling to the skirt of the creator of
medicine and the creator of medicine in the light of remembrance and prayer.
In many Islamic teachings (verses and hadiths) the effectiveness of prayer and
remembrance has been mentioned, therefore, in this research, by searching in
verses and hadiths, the role of prayer and remembrance on physical and mental
health has been studied.
The present research is done by descriptive-analytical method and by
conceptual and documentary analysis, therefore, it has been collected, compiled
and explained the verses and hadiths that refer to the role of prayer and
remembrance on human health.
Functions of remembrance of God (dhikr) in two parts: 1) The role of dhikr in
mental health, 2) The role of dhikr in the treatment of diseases was obtained and the
therapeutic role of dhikr was achieved in three areas: a) treatment of obsession, b)
treatment of depression, c) treatment of hypocrisy. The functions of prayer were
obtained in two parts: 1) the role of prayer in the prevention of diseases, 2) the role
of prayer in the treatment of diseases. The therapeutic role of prayer was achieved
in four areas: a) treatment of all diseases, b) treatment of physical diseases, c)
mental illnesses, d) prayers of others in the treatment of diseases.
The recommendations mentioned in the verses and hadiths often refer to mental
health and treatment; because having a healthy mind leads to spiritual freshness and
vitality and this vitality will help equip the physical forces and cure the physical
disease. But the orders to pray according to verses and hadiths are for the
prevention and treatment of physical and spiritual diseases. It seems that the
difference between dhikr and prayer is that, the former was limited to mental health
and the latter to physical and mental health. This is because that the human beings
are more engaged in prayer than dhikr, and they constantly turn to God in problems
and diseases, especially when they are disappointed with material causes, and recite
Her/His wholeheartedly with their tongues and souls.
(
, 
, 
)
