چکیده:
بررسی روایات شان و سبب نزول آیات قرآن، یکی از مباحثی است که در تفسیر و تبیین برخی از آیهها، بهره برده میشود. در منابع تفسیری شیعه و اهلسنت دربارۀ آیات «افک» در سورۀ نور، دو شان نزول نقل شده است که در بیان مصداق آنها اختلافنظر جدی وجود دارد. در روایت نقلشده تفاسیر شیعی، افترازننده، عایشه و مورد اتهام، ماریۀ قبطیه معرفی شده است؛ اما در گزارش تفاسیر عامه، عایشه مورد اتهام و منافقان، افترازننده هستند. بر اساس فرایند مباحث حدیثشناسی و اعتبارسنجی روایات، دو روایت مزبور در شان نزول آیات، به تحلیل متنی و سندی نیازمندند. این مقاله به بررسی اعتبارسنجی سندی و متنی روایات سبب نزول در ذیل آیات «افک» پرداخته و اشکالات وارده و نیز میزان کارکرد و تاثیرگذاری آنها در تبیین و هدف آیات مربوطه در تفاسیر شیعه و سنی را بیان میکند. یافتههای پژوهش بر اساس روش تحلیلی، توصیفی و انتقادی، نشان میدهد که روایات منقول بهویژه آنچه در منابع اهلتسنن آمده، از اعتبار بالایی برخوردار نیستند و محتوای آنها با اشکالات فراوانی مواجه است و بیان آنها نهتنها در اهداف تفسیری ضرورتی ندارد؛ بلکه موجب اختلافات بیشتر بین فریقین نیز میگردد.
Abstract The study of the narrations that have been issued in occasion of the revelation of the verses of the Holy Quran is one of the topics that are used in the interpretation and explanation of some verses of the Holy Qur'an. In Shiite and Ahl al-Sunnah interpretive sources two occasion of revelation have been quoted about the verses of "Ifk"(slander) in Surah Noor, and there is a serious difference of opinion in stating their meaning. In the narration quoted in the Shiite commentaries, the slanderer is Ayisha and the accused is Maryah Ghebtiyeh, but in the report of people of the Sunnah, Aisha is accused and the hypocrites are slanderers. Based on the process of hadith studies and validation of narrations, these two narrations, which were issued in occasion of the revelation of verses, need textual and documentary analysis, This article examines the authenticity of the narrations were issued in occasion of the revelation of verses about "Ifk" and describes the problems as well as the extent of their function and effectiveness in explaining and the purpose of the relevant verses in Shiite and Sunnites interpretations. Findings of the research based on analytical, descriptive and critical methods show that the narrations, especially those in Ahl-e-Sunah sources, do not have high credibility. And their content faces many problems, and their expression is not necessary not only for interpretive purposes; it also causes more differences between the two sects.
خلاصه ماشینی:
ب) بررسی روایات شأن نزول آیات «إفک» در منابع اهلسنت اغلب منابع روایی و تفسیری اهلتسنن گزارشی نسبتا طولانی نقل کردهاند که بهعنوان شأن نزول آیات «إفک» یاد میشود و این روایت به تفاسیر شیعی مانند تبیان، مجمعالبیان و الکاشف نیز انتقال پیدا کرده که خلاصه آن بدین صورت است: عایشه از میان همسران رسول خدا( بهقید قرعه در سفر جنگی - غزوه مریسیع (بنیمصطلق) در سال ششم (ابنحجر، فتح الباری، بیتا: 8/458) - با پیامبر( همراه میشود؛ موقع بازگشت از سفر، در نزدیکی مدینه و در زمان استراحت لشکر، وی برای قضای حاجت از سپاه دور میشود؛ همراهان بهگمان اینکه عایشه در هودج قرار دارد حرکت میکنند؛ وقتی عایشه به محل اول باز میگردد کسی را نمییابد و فکر میکند که بهزودی افراد کاروان متوجه نبودن او میشوند و بهدنبالش باز میگردند؛ در این میان متوجه پارهشدن گردنبند و نبودن دانههایش میشود مجدداً برای یافتن آنها به محل قضای حاجت مراجعت مینماید؛ در این حال صفوان بن معطل بهعنوان دنباله سپاه وقتی به منزل عایشه میرسد او را میشناسد؛ شترش را میخواباند و او سوار میشود و تا موقع ظهر به سپاه ملحق میشوند؛ تأخیر در مراجعه و همراهی مردی نامحرم باعث میشود همسر پیامبر( مورد تهمت عبدالله بن اُبی، حسان بن ثابت، مِسطح بن اُثاقه و حمنة بنت جحش و سوءظن سایرین قرار گیرد.
با توجه به آنچه از کتب معتبر رجالی شیعی ذکر شد سلسله راویان روایتِ سبب نزول آیات «إفک» جملگی موثق، صحیح الحدیث و کثیر الروایه میباشند - هرچند در بین آنها محمد بن عیسی بهصورت محدود تضعیف شده است - بنابراین در سند حدیثِ منقول از شیعه اتقان وجود دارد و در اینجا نیز بر صحت اسناد روایت، بنا گذاشته میشود.