چکیده:
مناسکگذار به آیینهایی نظیر تولد، بلوغ، تشرّف، مرگ و... در جوامع کهن اطلاق میشود که ساختاری اسطورهای دارند. نظریهپردازان مناسکگذار بر این باورند که ساختار اسطورهای این مناسک از الگویی واحد پیروی میکند. هدف این پژوهش بررسی میزان مطابقت ساختار اسطورهای مناسکگذار با سیر و سلوک صوفیانة شیخ صنعان در منطقالطیر عطار با روش تحلیلی ـ توصیفی است. پژوهش حاضر با تأکید بر ماهیت آئینی تصوف، ضمن تأویل روانکاوانة هر یک از مراحل گذار عرفانی شیخ صنعان، نشان میدهد ساختار روایی حکایت با الگوی چهار مرحلهای نظریة مناسکگذار (گسست، بحران، جبران و پیوند دوباره) همخوانی دارد.
Rite of passage " refers to rituals such as birth, puberty, initiation, death, etc. in ancient societies that have a mythical structure. The theorists of ‘rite of passage’ believe that the mythical structure of these rituals follows a single pattern. By using analytical-descriptive method, the present article attempts to investigate the degree of conformity of the structure of ritual myths with the spiritual journey (Suluk) and behavior of Sheikh Sanan in Mantiq-ut-Tayr of Attar. Emphasizing the ritual nature of Sufism, the present study, while offering a psychoanalytic interpretation of each stage of Sheikh Sanan's mystical passage, shows that the narrative structure of the story is consistent with the four-stage model of theory of "rite of passage" (separation, crisis, transition and reincorporation).
خلاصه ماشینی:
پژوهش حاضر با تأکيد بر ماهيت آئيني تصوف ، ضمن تأويل روان کاوانۀ هر يک از مراحل گذار عرفاني شيخ صنعان ، نشان ميدهد ساختار روايي حکايت با الگوي چهار مرحله اي نظريۀ مناسک گذار (گسست ، بحران ، جبران و پيوند دوباره ) همخواني دارد.
Rites of passage اهميت و ضرورت پژوهش خوانش اسطوره شناختي منطق الطير عطار نيشابوري به عنوان يکي از برجسته ترين متون عرفاني فارسي به دليل موتيف هاي نمادينۀ بسياري که در خود دارد، مي تواند به درک لايه هاي پنهان فرهنگي در ناخودآگاه جمعي ايرانيان ياري برساند؛ از همين چشم انداز، شناخت و درک ساختار اسطوره اي حاکم بر گذار عرفاني شيخ صنعان به عنوان کليدي ترين حکايت منطق الطير، ضرورت تحقيق حاضر را نمايان مي سازد.
سؤال پژوهش پژوهش حاضر در پي پاسخ به اين پرسش است که ساختار اسطوره اي مناسک گذار تا چه ميزان با سير و سلوک صوفيانه شيخ صنعان در منطق الطير عطار نيشابوري مطابقت ميکند؟ پيشينۀ پژوهش متون عرفاني فارسي و به طور خاص منطق الطير عطار نيشابوري تاکنون در چارچوب مناسک گذار مورد بررسي و نقد قرار نگرفته و از آنجا که رويکرد پژوهش حاضر تلفيقي و ميان رشته اي است و زمينه نظري آن در دو شاخه نقد اسطوره اي و نظريه مناسک (منسک گذار) ريشه دارد؛ پيشينه آن نيز در اين دو حوزه قابل طرح است : رسولي و کيومرثي (١٣٩٨)، در مقالۀ «بررسي مفهوم عشق از ديدگاه رابرت استرنبرگ در حکايت شيخ صنعان عطار و نمايش نامۀ فانتزي شيخ صنعان محمدحسين ميمندينژاد»، تفاوت هاي ابعاد عشق در اين دو اثر را مشخص ميکنند.
پژوهش حاضر نيز به دنبال نشان دادن ميزان تطابق گذار عرفاني شيخ صنعان با الگوي کلي چهار مرحله اي مناسک گذار است با اين تفاوت که تحليل نهايي حکايت بر مبناي نقد اسطوره شناختي و تأويل آن به ژرف ساخت کهن الگويي است .