چکیده:
شهرنشینی یکی از پیامدهای انقلاب صنعتی است که روند توسعه آن را متحول کرده و باعث گسترش مهاجرتها به شهر شده است. یکی از نتایج اصلی گسترش شهرنشینی در دهههای گذشته تغییرات کاربری زمینها در شهرها و رشد ناموزون آن‌هاست که این مسئله، مدیریت رشد شهرها را به یکی از مهم‌ترین چالشهای قرن 21 تبدیل کرده است. پژوهش حاضر تغییرات زمینهای شهر تربت‌جام را طی سالهای 2000 تا 2019 ارزیابی و سپس این تغییرات را تا سال 1420 هجری شمسی پیشبینی میکند و در پایان با استفاده از شاخص توسعه سیمای سرزمین، نوع رشد شهر مشخص میشود. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی است. برای گردآوری دادهها در این پژوهش از تصاویر لندست، سنجنده، ETM سالهای 2000 و 2010 و سنجنده OLI سال 2019 استفاده شده است. پس از طبقهبندی تصاویر در ادامه برای پی بردن به تغییرات صورت گرفته در کاربری اراضی شهر تربت‌جام و پیشبینی تغییرات تا سال 1420 از الگوی زنجیره مارکوف و CA استفاده شده است. نتایج به دست آمده در بازه زمانی 2000 و 2010 و 2019 نشان میدهد که مساحت تمام کاربریهای منطقه موردمطالعه به جز کاربری اراضی بایر روندی افزایشی داشته است؛ بهطوریکه مساحت کاربری شهر از 81198 مترمربع در سال 2000 به 108720 مترمربع در سال 2010 و به 144441 مترمربع در سال 2019 رسیده است. همچنین مساحت اراضی کشاورزی از 207828 مترمربع در سال 2000 به 266265 مترمربع در سال 2010 و به 202941 مترمربع در سال 2019 رسیده است. مساحت اراضی فضای سبز و باغات از 2007 مترمربع در سال 2000 به 30861 مترمربع در سال 2010 و به 27351 مترمربع در سال 2019 رسیده است. مساحت اراضی بایر از 756504 مترمربع در سال 2000 به 659754 مترمربع در سال 2010 و به 690867 مترمربع در سال 2019 رسیده است و این نشان میدهد مساحت این اراضی با گذشت زمان کاهش داشته است. همچنین پیشبینی وضعیت چهار طبقه پوشش زمین شامل اراضی شهر، کشاورزی، بایر و فضای سبز و باغات در شهر تربت‌جام در افق ۱۴۰۴ نشان میدهد مساحت کاربری شهر در افق 1420 افزایش خواهد داشت؛ بهطوریکه این کاربری 13/192% دچار تغییر خواهد شد. مساحت کاربری کشاورزی با 05/71% و فضای سبز و باغات با 53.32% تغییرات روندی کاهشی خواهند داشت و مساحت کاربری بایر نیز با 87/100% تغییرات روندی افزایشی خواهد داشت. در پایان با شاخص توسعه چشم‌انداز، نوع رشد شهری مشخص شد. همچنین براساس این شاخص، نوع رشد شهر تربت‌جام از نوع لبه‌ای است.
Urbanization is one of the consequences of the Industrial Revolution, which changed the development process and led to the expansion of migration to the city. One of the main results of the expansion of urbanization in recent decades is land use change in cities and their uneven growth, which has made managing urban growth one of the most important challenges of the 21st century. The present study evaluates the changes in the lands of Torbat-e-Jam city during the years 2000 to 2019 and then predicts these changes until 1420 AH. The research method is descriptive-analytical. Landsat images, sensors, ETMs of 2000 and 2010 and OLI sensors of 2019 have been used to collect data in this study. After classifying the images, in order to find out the changes in the land use of Torbat-e Jam city and to predict the changes until 1420, the Markov and CA chain model has been used. The results obtained in the period of 2000, 2010 and 2019 show that the area of all land uses in the study area except barren land use has been increasing. So that the land use area of the city has increased from 81198 square meters in 2000 to 108720 square meters in 2010 and to 144441 square meters in 2019. Also, the area of agricultural lands has increased from 207828 square meters in 2000 to 266265 square meters in 2010 and 202941 square meters in 2019. The area of green space and gardens has increased from 2007 square meters in 2000 to 30861 square meters in 2010 and to 27351 square meters in 2019. The area of barren lands has increased from 756504 square meters in 2000 to 659754 square meters in 2010 and to 690867 square meters in 2019, and this shows that the area of these lands has decreased over time. Also, the forecast of four land cover floors including urban lands, agriculture, barren and green space and gardens in Torbat-e Jam city in 1404 horizon shows that the land use area of the city will increase in 1420 horizon so that this land use will change by 192.13%. Agricultural land use will have a decreasing trend with 71.05% and green space and gardens with 53.32%, and barren land use will have an increasing trend with 100.87%. Also, based on this index, the growth type of Torbat-e-Jam city is of the edge type Urbanization is one of the consequences of the Industrial Revolution, which changed the development process and led to the expansion of migration to the city. One of the main results of the expansion of urbanization in recent decades is land use change in cities and their uneven growth, which has made managing urban growth one of the most important challenges of the 21st century. The present study evaluates the changes in the lands of Torbat-e-Jam city during the years 2000 to 2019 and then predicts these changes until 1420 AH. The research method is descriptive-analytical. Landsat images, sensors, ETMs of 2000 and 2010 and OLI sensors of 2019 have been used to collect data in this study. After classifying the images, in order to find out the changes in the land use of Torbat-e Jam city and to predict the changes until 1420, the Markov and CA chain model has been used. The results obtained in the period of 2000, 2010 and 2019 show that the area of all land uses in the study area except barren land use has been increasing. So that the land use area of the city has increased from 81198 square meters in 2000 to 108720 square meters in 2010 and to 144441 square meters in 2019. Also, the area of agricultural lands has increased from 207828 square meters in 2000 to 266265 square meters in 2010 and 202941 square meters in 2019. The area of green space and gardens has increased from 2007 square meters in 2000 to 30861 square meters in 2010 and to 27351 square meters in 2019. The area of barren lands has increased from 756504 square meters in 2000 to 659754 square meters in 2010 and to 690867 square meters in 2019, and this shows that the area of these lands has decreased over time. Also, the forecast of four land cover floors including urban lands, agriculture, barren and green space and gardens in Torbat-e Jam city in 1404 horizon shows that the land use area of the city will increase in 1420 horizon so that this land use will change by 192.13%. Agricultural land use will have a decreasing trend with 71.05% and green space and gardens with 53.32%, and barren land use will have an increasing trend with 100.87%. Also, based on this index, the growth type of Torbat-e-Jam city is of the edge type Also, based on this index, the growth type of Torbat-e-Jam city is of the edge type
خلاصه ماشینی:
شبیه سازی و پیش بینی رشد و گسترش شهری با استفاده از تکنیک سنجش ازدور (نمونه موردی: تربت جام سال های ٢٠٠٠ تا ٢٠١٩) / احمد اسدی ١ - استادیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه بزرگمهر قائنات ، قاین ، ایران زینت محمدپور سنگانی - دانشجوی کارشناسی ارشد سنجش ازدور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران علی حاجیزاده شیخوانلو - دانشجوی کارشناسی ارشد سنجش ازدور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران ، ایران تاریخ دریافت : ١٣٩٩/٧/٢٩ تاریخ بازنگری: ١٣٩٩/١٠/٨ تاریخ تصویب : ١٣٩٩/١٠/١٣ چکیده شهرنشینی یکی از پیامدهای انقلاب صنعتی است که روند توسـعه آن را متحـول کـرده و باعـث گسـترش مهاجرت ها به شهر شده است .
با در نظر گرفتن شرایط محیطی و مطالب مذکور اهداف اصلی این پژوهش به این صورت میباشند: بررسـی وضـعیت چهار طبقه پوشش زمین شامل اراضی شهر، کشاورزی، بایر و فضای سبز و باغات در شـهر تربت جـام طـی سـال های ٢٠٠٠، ٢٠١٠ و ٢٠١٩، پیش بینی وضعیت کاربری اراضی در افق ١٤٢٠ همچنین در این راستا سـؤالات اصـلی تحقیـق به این صورت می باشند: ١- با استفاده از تصاویر ماهواره ای تغییـرات کـاربری اراضـی در منطقـه موردمطالعـه از سـال ٢٠٠٠ تا افق ١٤٢٠ به چه شکل خواهد بود؟ ٢- رشد و توسعه شهر تربت جام از سـال ٢٠٠٠ تـا افـق ١٤٢٠ بـه کـدام سمت خواهد بود؟ بنابراین فرضیه اصـلی ایـن پـژوهش بـه ایـن صـورت ارائـه شـده اسـت : بـا اسـتفاده از فنـاوری سنجش ازدور و مدل زنجیره مارکوف طی دو دهه گذشته شهر تربت جام شاهد توسعه فضایی و گسـترش فیزیکـی در جهات مختلف بوده و تغییرات و انتقال کاربریهای اراضـی آن چشـمگیر اسـت .
(
, 
, 
)
