بررسی نقش فرایندهای ژئومورفیک در مورفولوژی نبکاهای مناطق نیمه خشک مقاله

در این پژوهش چگونگی عملکرد فرایندهای آبی و بادی در تحول مورفولوژی ساختمان نبکاهای مناطق نیمه خشک نشان داده شده است؛ ازاین رو ۹ نبکا انتخاب و نمونه برداری از عمق ۱۰-۰ سانتی متری رسوبات در موقعیت های مختلف ساختمان نبکا شامل راس نبکا، دامنه های رو به باد و پشت به باد، حاشیه نبکا و فضای بین نبکا انجام شد. تغییرات معنی دار در توزیع اندازه ذرات بیانگر روش های متفاوت عملکرد باد در حمل و تراکم رسوبات است. ذرات ماسه به طور معنی داری در قسمت راس نبکا افزایش یافته که نتیجه جابه جایی ذرات به وسیله فرآیند جهش و خزش بادی است. افزایش ذرات ریزتر مانند سیلت متوسط و سیلت درشت در دامنه های رو به باد و پشت به باد حاکی از غلبه فرآیند حمل رسوبات بادی به صورت جهش و تعلیق در این موقعیت هاست. نتایج این مطالعه همچنین نشان داد که افزایش معنی دار رسوبات رس در حاشیه نبکا می تواند نتیجه عملکرد رواناب هایی باشد که قادر به حمل رسوبات ریزدانه از فضای بین تپه ها به سمت موقعیت های حاشیه ای نبکا هستند؛ شرایطی که با تجمع ذرات ریزدانه منجر به افزایش ظرفیت نگهداشت رطوبت در موقعیت های حاشیه شده که می تواند به نوبه خود منجر به گسترش جزایر حاصلخیز در حاشیه نبکا نسبت به سایر موقعیت ها گردد.

Nebkha is a sand dune formed in many arid and semi-arid regions by the accumulation of sediments around vegetation. The appearance and development of the sand dunes can be a sign of the expansion of desertification. The interaction between wind performance and the geomorphic characteristics of sand dune leads to heterogeneity in the distribution of sediment particles within sand dune. The aim of this study was to investigate the effects of hydrological and aeolian processes on the morphology of nebkha. Overall, 9 sand dunes were randomly selected. For each nebkha, sediment sampling was carried out from the different positions, including upwind and leeward slopes, dune top, edge, and the interdune spaces. Data on the parameters of particle size distribution, hydraulic conductivity and moisture were extracted. The measured particles were classified to 5 groups, including clay (> 2 µm), fine silt (2-5µm), medium silt (5-20µm), coarse silt (20-64 µm), and sand (65≤ 2000 µm). The accumulation of aggregates with different sizes along the interdune-dune continuum could exhibit the contribution of hydro-aeolian processes in sediment transport and deposition. The findings showed that average aggregate size reduced from the interdune areas to the dunes, and the finest aggregates were observed on the dune edge, illustrating the functioning of hydrological processes on the evolution of the nebkha structure. By contrast, predominant sediments within the nebkha structure mostly were coarse-grained (sand) fractions, illustrating the functioning of aeolian processes. Based on the findings, the processes involved in the evolution of dune include the saltation and creep of sand-sized sediments, transportation of sediments through runoff in the interdune space, as well as sediment-laden runoff that flows from the top of coppice dune into the edge positions.

تاریخ دریافت : ١٣٩٩/٦/٣٠ تاریخ بازنگری: ١٣٩٩/٩/٧ تاریخ تصویب : ١٣٩٩/١٢/٦ چکیده در این پژوهش چگونگی عملکرد فرایندهای آبی و بادی در تحول مورفولوژی ساختمان نبکاهـای منـاطق نیمه خشک نشان داده شـده اسـت ؛ ازایـن رو ٩ نبکـا انتخـاب و نمونـه برداری از عمـق ١٠-٠ سـانتیمتری رسوبات در موقعیت های مختلف ساختمان نبکا شامل رأس نبکا، دامنه های رو به باد و پشت به باد، حاشیه نبکا و فضای بین نبکا انجام شد. نتایج این مطالعه همچنین نشان داد کـه افـزایش معنـیدار رسوبات رس در حاشیه نبکا میتواند نتیجۀ عملکرد رواناب هایی باشد که قادر به حمل رسـوبات ریزدانـه از فضای بین تپه ها به سمت موقعیت های حاشیه ای نبکا هستند؛ شرایطی که با تجمع ذرات ریزدانـه منجـر به افزایش ظرفیت نگهداشت رطوبت در موقعیت های حاشیه شـده کـه مـیتوانـد به نوبـه خـود منجـر بـه گسترش جزایر حاصلخیز در حاشیه نبکا نسبت به سایر موقعیت ها گردد. 2 Langford 3 Kidron and Zohar 4 Dougill and Thomas 5 Schlesinger et al. علیرغم اهمیـت عملکـرد متقابـل فرآینـدهای هیـدروائولین در دینامیـک چنـین لنـدفرم هـایی ، بیشـتر مطالعات در رابطه با شکل گیری و دینامیک مورفولوژی نبکاها فقط بر نقش فرآیندهای حمل رسوبات بادی بـه اشـکال مختلف جهش ، خزش و تعلیق و متعاقبا رسوب گذاری آن ها در موقعیت های مختلف این ساختارها تأکیـد داشـته (لـی و روای ١، ٢٠١٨) و نقش فرایندهای آبی، بخصوص در مـورد نبکاهـای موجـود در منـاطق اقلیمـی نیمه خشـک عملـا نادیده گرفته شده است .