چکیده:
ابوعلی فارمدی (م: ۴۷۷) یکی از عارفان خراسان در قرن پنجم هجری است که علاوه بر میراث عرفانی و
استادی در حدیث و تفسیرء در سخنوری و برپایی مجالس وعظ و تذکیر نیز زبانزد خاص و عامء و به
القابی چون: «لسان وقت» و «زبان خراسان» مشهور بوده است. پژوهش حاضر با هدف پاسخ به این
پرسش انجام شده است که فارمدی در تکمیل و سامان بخشیدن جریان تصوّف عاشقانه و الما خراسان
قرن پنجم هجری» چه نقشی ایفا کرده و میراث فکری و عرفانی وی چه تاثیری بر دیگران داشته است؟
نگارنده در این مقاله» با روش توصیفی- تحلیلی» کوشیده است ضمن معرفی مختصری در شرح احوال و
زندگی فارمدی» به نقش و اهمیّت او در تکمیل و به سامان رساندن میراث و جریانی که از رودباری شروع
و به فارمدی ختم شده» بر یافتههای پژوهش نشان میدهد که اولا فارمدی یکی از واپسین عارفان
جریان تصوّف عاشقانه و عالمانة خراسان محسوب میشود؟؛ زنجیره و سلسهای که با عارفانی چون ابوعلی
رودباری و ابوالقاسم نصرآبادی آغاز شد و بزرگانی چون ابوعلی دقاق و ابوسعید ابوالخیر آن را گسترش
دادند و سرانجام ابوالقاسم کرکانی و فارمدی» حلقههای مکمّل این زنجیره و جریان فکری شدند؛ ثانیا در
منظومة عرفانی فارمدی» توامان» نشانههایی از این نوع نگرش و تصوف خاص به چشم میخورد؛ به
گونهای که وی توانست با چنین پیوندی, تاثیری بسزا در بزرگان طریقت و بسیاری از سلاسل تصوّف بعد
از خویش به جای بگذارد.
Abu Ali Farmadi (death 477 AH- 1088 AD) was one of the erudite of
fifth century AH in Khorasan who was not only a master in fields such
as Hadith and Interpretation of Quran, but was also known for his
eloquent manners and holding preaching and sermons, which gained
him titles such as “Voice of Time” and “Voice of Khorasan”. This
article tries to find an answer to this question: what was the role of
Farmadi in organizing and completing Romantic and Wise Mysticism
and how did his mystic thoughts and heritage affect others after him.
Using a descriptive – analytical method and while giving a brief
introduction on his life, we discuss Farmadi’s significant role in
organizing and completing the course and the heritage which began
with Rudbari and ended with Farmadi himself. The findings of this
research show that firstly, Farmadi was regarded as one of the last
mystics of Romantic and Wise Mysticism in Khorasan; a mystical
series which began with mystics such as Abu Ali Rudbari and Abul
Kasim Nasr Abadani and was developed by grandees such as Abu Ali
Daqqaq and Abu Saeed AbolKhayr, and finally Abul Kasim Korkani
and Farmadi completed this chain of thoughts. Secondly, there are at
the same time some signs of this kind of philosophy and special
Sufism in his writings; in a way that he has used this link to greatly
affect other philosophers and many other Sufi successions ever since.
خلاصه ماشینی:
فارمدي (م ٤٧٧) نقطـۀ عطفـي در نيشـابور قرن پنجم هجري است که اولاً به خوش سخني و «لسان وقت ِ» خويش معروف بوده و بارها از مجالس پرشور او سخن به ميان آمده است ؛ ثانياً به زعم نگارنده ، يکي از واپسين عارفان و حلقۀ مکمّل تصوف عاشقانه و عارفانۀ خراسانِ قرن پنجم است ؛ زنجيره و سلسـله اي کـه بـا عارفـاني چون : ابوعلي رودباري (م ٣٢٢) و ابوالقاسم نصرآبادي (٣٦٧) آغاز شد و بزرگـاني چـون : ابـوعلي دقّاق نيشابوري (م ٤٠٥) و ابوسعيد ابوالخير (٤٤٠) آن را گسـترش دادنـد و سـرانجام ابوالقاسـمِ کُرّکاني (م ٤٦٧) و ابوعلي فارمدي (م ٤٧٧)، حلقه هاي مکمّل اين زنجيره و جريان فکري شدند.
اين پـژوهش پـس از مقدماتي دربارة زندگي و احوال فارمدي ، به دو ويژگي اهميّت وي در تصوّف اسلامي اشاره کرده است : يکي اينکه در منظومۀ عرفاني او، هم مؤّلفه هايي از تصـوف عاشـقانۀ خراسـان بـه چشـم مي خورد و هم نشانه هايي از تصوف عالمانه ، از تأکيد بـه «محبّـت و عشـق » و قـرار گـرفتن در جرگۀ فتيان و جوانمردان صوفيه و همچنين نظام تفکّر حلاّجي گرفته تا حلقۀ تدريس در نيشابور و تأليف آثاري چون «اربعين و فوائد» و راويان مشهوري که از وي حديث روايت کـرده انـد؛ دوم تأثير ميراث فکري و عرفاني فارمدي بر بزرگان بعد از خـود بـه گونـه اي کـه عطـار، حکايـات بسياري را به نقل سخنان وي اختصـاص داده و بزرگـاني چـون غزالـي و سـهروردي و خواجـه يوسف ، از آثار و تعاليم او بسيار اثر پذيرفته اند.