چکیده:
نقش و اهمیت مسکن، به مثابة سرپناه انسان، حساس و کلیدی است و در طراحی آن توجه جدی به اصولی کیفی را می‌طلبد. با توجه به تغییر نامحسوس اما پویای فرهنگ زندگی در ایران و جایگاه مسکن در آن، به نظر می‌رسد طراحی یک واحد مسکونی که مناسب یک بازة زمانی مشخص باشد، نیازهای متنوع و متغیر ساکنان را پاسخ ندهد. مسئلة اصلی آن است که طرح مسکن به مثابة یک ویژگی ثابت در نظر گرفته می‌شود، درعین‌حال کسانی که در آن‌ها زندگی می‌کنند این‌گونه نیستند، خانواده‌ها رشد می‌کنند، کوچک می‌شوند و تغییر می‌کنند و به همین دلیل نیازهای آن‌ها نیز تغییر می‌کند. پرداختن به ویژگی انعطاف‌پذیری در طراحی مسکن، به دلیل ارتقای کیفیت زندگی خانواده در فضای سکونتی، موجبات طولانی شدن استقرار ساکنان را فراهم می‌آورد. بر این اساس برنامه‌ریزی برای انعطاف و تغییر در ساختار عملکردی‌ـ فضایی مسکونی با پاسخ‌گویی به نیازهای در طول زمان خانواده در واحد مسکونی، از جابه‌جایی بی‌رویة آنان جلوگیری می‌کند. این پژوهش با هدف ارتقای کیفیت انعطاف‌پذیری در طراحی واحدهای مسکونی معاصر و نگاه ویژه به توسعه و تفکیک و ارزیابی آن در فضای داخلی و واحدهای مجاور مسکونی انجام گرفته است. به این منظور با رویکردی کیفی ابتدا با استفاده از اسناد و مطالعات کتابخانه‌ای و سپس با تحلیل نمونه‌های مسکن سنتی ایران و نمونه‌هایی از آپارتمان‌های طراحی‌شده در دهه‌های اخیر اروپا، به منزلة مصادیق مساکن انعطافپذیر، به شناسایی نقش این دو مؤلفه (توسعه و تفکیک) در انعطاف‌پذیری فضایی پرداخته شده است و در گام بعدی سنجش میزان این دو مؤلفه در مسکن آپارتمانی منطقة 2 تهران صورت گرفته است. نتایج حاصله حاکی از این است که ویژگی توسعه و تفکیک در مسکن یک‌خوابه حداقل میزان و در واحدهای سه‌خوابه بیشترین میزان را دارد. همچنین پیشنهاد تخصیص مساحت به فضایی شناور که مابین دو عرصة خصوصی و عمومی در نظر گرفته می‌شود، یک اصل پاسخ‌گو برای توسعه و تفکیک در واحد مسکونی دانسته شده است.
The crucial role of housing design to inhabit people requires serious attention to qualitative desing principles. Given the dynamism, subtle, of Iranian life culture and the influential role of housing in it, a housing design tailor-made to a certain period may well be unfit for future needs. Problematically, the housing plan is considered as fixed, whilst families grow, shrink and change, and so do their needs. Taking flexibility into account, therefore, guarantees a longer stay for residents. In other words, planning for future functional and spatial changes would correspond with the future needs of residents, thereby preventing their then unnecessary moves. The present study aims to improve flexibility in contemporary residential units, with a focus on the assessment of extensions and divisions in the interiors and adjoining residential units. In order to do so, a qualitative approach is adopted, first through documents and library studies, and then by analysing examples of traditional Iranian housing and European apartments designed in recent decades as examples of flexible housing. It then moves on to identify the role of extension and division in spatial flexibility, followed by measuring them in apartment housing types in Tehran District 2. The results indicate that the extension and division are at lowest levels in one-bedrooms and highest in three-bedrooms. Also, the allocation of a ‘floating’ space between private and public spaces is proposed as a responsive approach to the extension and division needs.
(
, 
, 
)
