چکیده:
سازوکارهای ایجاد تعادل و حرکت در طراحی الگوهای رشد و توسعه اقتصادی اهمیت بهسزایی دارد. توجهنکردن به این مقوله در جوامع اسلامی، سردرگمی در تبیین یک نمونه مطلوب رشد و توسعه از دیدگاه اسلامی را نیز فراهم میآورد.
در یک نظام اسلامی احکام و فرائض دینی راه رسیدن به اهداف دین اسلام را تبیین میکند. این احکام در واقع سازوکارهای پویای درون سیستم اسلامی را تشکیل میدهد که ضمن ایجاد انگیزه فعالیت برای فرد و جامعه با توجه به اثرات تعادلی قابلتوجهی که درون خود دارد تحقق اهداف را بهصورت درونزا و پویا ممکن میسازد.
این مقاله با استفاده از روش کتابخانه ای تلاش دارد سازوکارهای اساسی و مهمی را که عملکرد آنها ذاتاً بهوجودآورنده عدالت اقتصادی و اجتماعی است معرفی کند. اهم این سازوکارها در این نوشته فرائض دانش، زکات و کار معرفی شده است. جالب آنکه عدالت بهعنوان یک اصل اساسی در دین اسلام محور فرائض دینی و انجام فعالیتهای اجتماعی و اقتصادی مسلمانان معرفی شده است. در یک نگرش سیستمی اعمال این اصل میبایستی منجر به رشد و شکوفایی زندگی مسلمانان میشد. ليكن وضعيت تأسفبار مسلمانان در اکثر جوامع اسلامی بیانگر توجهنکردن به این اصل اساسی در برنامهريزيهای اقتصادي و اجتماعی است. از سوی دیگر توجهنکردن به اثرات سازنده و پویای سازوکارهای یادشده ادامه وضعیت فعلی جوامع اسلامی را در آینده ترسیم میکند. در واقع عمل فریضی دانش در جوامع اسلامی تقریباً فراموش شده است، فرائض مالی مسلمانان و در رأس آنها زکات بهصورت ناقص و ناکارآمد انجام میپذیرد و فریضهبودن کار و اصالت آن رنگ باخته است. نتیجه این آشفتگیها و فراموشی چیزی جز عقبماندگی و توسعهنیافتگی جوامع اسلامی نبوده است. حال آنکه انجام دقیق و کامل این فرائض با توجه به ظرفیتهای درونی و سازوکار آنها ضمن ایجاد بازدهیهای توأم فردی و اجتماعی، منجر به رشد و توسعه اقتصادی متعادل و پایدار میشود. همچنین در این نوشته تاکید شده است که از شرایط اساسی بهکارگیری این سازوکارها، حاکمیت دولت اسلامی مبتنی بر عدالت در تمام ارکان حکومتی است.