چکیده:
تاثیر پذیری از شیوه ی سخن پردازی پیشینیان و به کارگیری الفاظ تعابیر و اندیشه های
بزرگان و نام آوران گذشته ی ادبیات پربار منظوم و منثور فارسی» امری شایع و مسبوق به
سابقه است. بیشتر فرهیختگان و مشاهیر ادب دیرپا و کهن فارسی در سرودهها و آثار خویش
تحت تاثیر مضامین» اندیشهها و صنایع و ظرایف آثار گذشته ی مردان بزرگ و برجسته ی
زبان و ادبیات فارسی قرار گرفتهاند. در این عرصه از بزرگان و اندیشمندانی همچون مولوی.
سعدی و حافظ میتوان نام برد که بسیاری از تعابیر و مضامین یا صنایع مقتبس از دیگران
را باز آفرینی و تکمیل نموده و از صاحبان اصلی آنها بهتر ادا کردهاند. در این جا مراد ما
از پیشبنیان» بزرگان سخن فارسی است که شیخ عطار یکی از این ستارگان قدر اوّل است.
شاعر و عارف فاضل قرن هشتم» شیخ محمود شبستری» در آثار خود تحت تاثیر اندیشه ها
و افکار شیخ نشابور یکی از سه مشاهیر شعر عرفانی فارسی» قرار گرفته است. در این مقاله
نگارنده نمونههایی از این اثر پذیری را با کندوکاو در آثار شیخ شبستر و شیخ نشابور ارائه
نموده است تا مشخص شود» چگونه کلام ساده و گیرای عطار که با عشق و اشتیاقی سوزان
همراه است» بزرگانی را همچون شیخ شبستری تحت تاثیر قرار داده و با کمند شوق به جانب
مقصود راهبری نموده است.
خلاصه ماشینی:
» (تعليقات مصيبت نام ه ي عطار، ص ٥٤٤، به نقل از آفرينش و تاريخ ١: ٥٤) 137 شـمـاره ١٠، زمستان ١٣٩٠ ١٣- عطار:واصفان راوصف اودرخوردنيست لايق هر مرد و هر نامردنيست عـجز از آن هـمشيره شـد بــا مــعرفــت کونه در شرح آيد و نه در صفت (منطق الطير، ابيات ١٠٥-١٠٤) شبستري : عجز از ادراک گفت ادراک است آنکه را ديد و مذهب پاک است (سعادت نامه ، بيت ١٥١١) شبستري : چه نسبت خاک را با عالـم پاک که ادراک است ، عجزازدرک ادراک (گلشن راز، بيت ١٢٥) در تمهيدات عين القضاة آمده است : «مگر ابوبکر صديق – رضي الله عنه – از اين جا گفت : «العجز عن درک الإدراک إدراک » يعني ، معرفت وادراک آن باشد که همگي عارف را بخورد، تا عارف ادراک نتواند کرد که مدرک است يا نه .
شيخ محمود که از شعر، به ويژه شعر تعليمي صوفيه صرفا نظر به معني دارد، آن اندازه با دقايق بيان عطار آشناست که مي تواند به راحتي عظمت و عمق تأثير کلام او را درک کند و منظومه ي پر مغز گلشن راز خويش را که در ميان آثار منظوم عرفاني زبان فارسي ، قبولي کم نظيرو شهرت جهاني دارد و صد عالم اسرار در آن نهفته است ، فقط يک شمه از دکان عطار بشمارد و اين چنين عالمانه و فصلنامه ي تخصصي زبان و ادبيات فارسي 142 خاضعانه ندا در دهد که : مرا از شاعري خود عارنايد که در صد قرن چون عطار نايد اگر چه زين نمط صد عالم اسرار بود يک شمـه از دکـان عــطار (گلشن راز، ابيات ٥٦-٥٧) «پي نوشت ها» جهت اطلاع بيشتر دربارة تأثير پذيري سعدي از پيشينيان عرصه ي علم و ادب فارسي و عربي ، رجوع شود به مقدمه ي شرح بوستان سعدي به قلم دکتر محمد خزائلي ، صفحه ي بيست و يک به بعد.