چکیده:
یکی از جنبههای مغفول در متون نثرِ فارسی و خصوصاً متنی نظیر مقامات حمیدی، بیتوجّهی منتقدان و پژوهشگران، به ابیات و اشعار فارسی و عربیِ آنها است. این بیتوجّهی به یک دلیلِ مهم و آن این که تقریباً 99% اشعار این کتاب، سرودۀ خود قاضی حمیدالدّین بلخی است، نگارنده را واداشت تا به جای تکیه بر اظهار نظرهایِ تقریبی و نسبی، دربارۀ جایگاه شعری او، ابیات و اشعار فارسی این کتاب را بر اساس آمار و ارقام به دست آمده و تنها از دیدگاه بحور و اوزان شعری، بررسی نماید تا بهتر بتواند از یک دریچۀ تخصّصی، نتایجِ خود را مستند نماید. بدیهی است که مطالعۀ این ابیات، از دیدگاههای دیگر بلاغی نیز، در ترسیم شاکلهای منسجم از جایگاه شعریِ نویسندۀ این کتاب، بسیار قابل توجّه خواهدبود و از دیگرسو، شیوۀ بررسیِ نگارنده در این مقاله، شاید بتواند در مطالعاتِ مشابه، الگویِ مناسبی را ارائه نماید.
خلاصه ماشینی:
اوزان بحر مضارع در مقامات حمیدی مضارع مُثمّن اخرب مكفوف محذوف / مقصور / موفور مفعولُ فاعلاتُ مفاعيلُ فاعلن / فاعلان/ فاعلات بر اين وزن، تعداد 200بیت، با نسبت 09/35% به تمام ابیات و تعداد 61 قطعۀ شعری، با نسبت 75/29%، سرودهشده كه هم از نظر تعداد ابیات و هم از نظر تعداد قطعههای شعری، نخستین وزن از نظر كاربرد در مقامات حمیدی است.
اوزان بحر رَمَل در مقامات حمیدی رَمَل مُثمّن محذوف / مقصور فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن / فاعلان بر اين وزن تعداد 10 بیت با نسبت 75/1% به تمام ابیاتو رتبۀ هشتم و تعداد 2 قطعه، با نسبت 98/0% و رتبۀ هشتم13 سروده شده است.
اوزان بحر متقارب در مقامات حمیدی مُتقارب مُثمّن سالم فعولن فعولن فعولن فعولن بر اين وزن، تعداد 2 بیت با نسبت 35/0% و رتبۀ دوازدهم24 و تعداد 1 قطعۀ شعری با نسبت 49/0% و رتبۀ نهم25 سروده شده است.
اوزان بحر مُجتث در مقامات حمیدی مُجتث مُثمّن مخبون محذوف / مقصور / اصلم / اصلم مُسبغ مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن / فعلان /فعلن / فعلان بر اين وزن تعداد 53بیت با نسبت 30/9% و رتبۀ چهارم و تعداد 17 قطعۀ شعری با نسبت 29/8% و رتبۀ چهارم سرودهشدهاست.
3. از نظر بسآمدی ، وزن «مفعولُ فاعلاتُ مفاعیلُ فاعلن / فاعلان / فاعلات»، یعنی «مُضارع مُثمّن اخرب مکفوف محذوف / مقصور / موفور» که در شعر فارسی چنانکه اشاره شد، دومین وزنِ پُرکاربرد است، با 200 بیت [09/35%] در 61 قطعۀ شعری [75/29%]، چه به لحاظ تعداد ابیات و چه به لحاظ قطعهشعر، در مقام نخست اشعار فارسی مقامات حمیدی قرار دارد.