چکیده:
شبکه استقرار جمعیت و نظام سلسله مراتب شهری در کشورهای مختلف از جمله کشورهای در حال توسعه از عدم تعادل محسوسی برخوردار است. کشور ایران نیز از این قاعده مسثنی نیست. مقاله حاضر با روش شناسی « توصیفی – تحلیلی » و با هدف بررسی و تحلیل نظام شهری استان اصفهان با تکیه بر نحوه پراکندگی جمعیت شهرهای این استان انجام شده است. جهت تجزیه و تحلیل دادهها از مدلها وتکنیکهای رایج در زمینه تحلیل نظام سلسله مراتب شهری، همچون، مدل حد اختلاف طبقهای، قانون مرتبه- اندازه، منحنی لورنز، ضریب تراکمی جینی و روشهای بررسی میزان نخست شهری همچون شاخص نخست شهری، شاخص دوشهر، شاخص چهار شهر(شاخص کینزبرگ)، شاخص چهارشهر مهتا و شاخص موماو و الوصابی استفاده شده است. این مقاله از حیث نوع تحقیق، کاربردی است و جامعه آماری آن کل شهرهای استان در سرشماریهای نفوس و مسکن سالهای 1375 تا1390 میباشد. یافتههای این مطالعه حاکی از وجود شکاف چشمگیر در بین شهرهای استان و عدم تعادل در سلسله مراتب شهری است. به گونهای که مدلهای بکارگرفته شده نشان میدهد شهر اصفهان در تمام طول دوران به صورت نخست شهر ظاهر شده و با سایر شهرهای استان فاصله زیادی دارد و این فاصله با گذشت زمان بیشتر شده است.
خلاصه ماشینی:
بر این اساس اهداف فرعی پژوهش حاضر را میتوان به صورت زیر بیان کرد: ١- تبیین و تحلیل چگونگی توزیع و پراکنش مکانی- فضایی جمعیت در استان اصفهان ٢- شناخت نظام حاکم بر سلسله مراتب شهری در قلمرو پژوهش ٣- ارایه راهکارها و سیاست های متناسب برای ایجاد تعادل در نظام شهری در قلمرو تحقیق پیشینه تحقیق در ایران تحقیقات متعددی دراین باره انجام شده که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد: امان پور و همکاران (١٣٩٠)، در بررسی جایگاه شهر مسجد سلیمان در نظام سلسله مراتب شهری استان خوزستان طی یک دوره ٣٠ که با استفاده از مدلهای ارزیابی کمی انجام شده معتقد است که در طبقه - بندی شهرهای میانی و کوچک استان خوزستان تعادل نسبی حاکم است اما با افزایش پدیده نخست شهری در کل نظام فضایی شبکه شهری این استان تضعیف شده است .
(به تصویر صفحه رجوع شود) ریچاردسون برای تعیین میزان نخست شهری دامنه ای از این شاخص را به شرح زیر مطرح کرده است : اگر مقدار عددی شاخص چهارشهر بین ٠/٦٥ و ١ باشد، نخست شهری بیشترین (فوق برتری)، بین ٠/٥٤ تا ٠/٦٥ نخست شهری بیشتر(برتری)، بین ٠/٤١ تا ٠/٥٤ نخست شهری مطلوب و اگر مقدار عددی آن کمتر از ٠/٤١ باشد نخست شهری کمترین است (١٩٨٩١٩٨,Gilbert et al ) شاخص موماوالوصابی ٢: این شاخص از تقسیم مجموع جمعیت های شهر اول و دوم به مجموع جمعیت - های دو شهر سوم و چهارم به دست میآید( ٢٠٠٤,١٥٨ , Moomaw and Alwosabi) P1+ P2 =شاخص موماوالوصابی P3+ P4 یافته های تحقیق نتایج حاصل از مدل رتبه – اندازه به قرار زیر میباشد: جدول شماره ٢- اندازه واقعی- تئوریکی مرتبه – اندازه ٣١ شهرنخست در استان اصفهان در سال ٩٠ (به تصویر صفحه رجوع شود) Moomaw and Alwosabi 2 1 (به تصویر صفحه رجوع شود) (ماخذ: مطالعات نگارندگان ) با توجه به جدول شماره ٢ و بر اساس الگوی رتبه – اندازه ، شهرهای استان از نظم سلسله مراتبی برخوردار نیست .